Wprowadzenie
Różnice kulturowe odnoszą się do odmienności w wartościach, przekonaniach, zachowaniach, zwyczajach i innych aspektach kultury, które istnieją między różnymi grupami ludzi. Te różnice kształtują się w wyniku wielu czynników, takich jak historia, geografia, religia, język i innych doświadczeń społecznych. Każda kultura ma własny zestaw wartości i przekonań, które wpływają na to, co uważa się za ważne, dobre czy akceptowalne w danej społeczności. Co więcej różne kultury mają odmienne sposoby świętowania ważnych wydarzeń, rytuały przejścia i codzienne praktyki, gdzie bezpośrednia komunikacja jest ceniona, podczas gdy w innych ważniejsza jest komunikacja pośrednia, polegająca na subtelnym przekazywaniu myśli i uczuć.
To, co jest uważane za odpowiednie zachowanie w jednej kulturze, może być nieakceptowane w innej. Dotyczy to takich aspektów jak kontakty międzypłciowe, wyrażanie uczuć czy relacje rodzinne. Różne kultury mają odmienne tradycje religijne, które wpływają na wartości, zwyczaje i codzienne życie ludzi. Z tego względu różnice kulturowe mogą prowadzić do nieporozumień i konfliktów, ale również wzbogacają nasze doświadczenia i pozwalają na lepsze zrozumienie innych kultur. Współczesny świat coraz bardziej się globalizuje, dlatego umiejętność rozumienia i szanowania różnic kulturowych staje się niezwykle ważna zarówno w aspekcie bezpieczeństwa jak i tego co się rozgrywa w międzynarodowych relacjach.
Radykalizacja traktowana jest często jako proces jednorodny i jednokierunkowy, zarówno od postaw centrowych do postaw ekstremalnych. Przede wszystkim należy na początku stwierdzić, że występuje deficyt badań w Służbie Więziennej jak i w polskiej nauce analizujących szerzej to zjawisko i wskazujących, które ze stymulantów zarówno wewnętrznych bądź zewnętrznych rzeczywiście zbliżają jednostkę – osądzonego do zachowań terrorystycznych, a które mają walor inhibicyjny. W moim rozumieniu, radykalizacja nie jest tworem jednolitym, ale składa się z wielu specyficznych aspektów radykalizacji, które obejmują poszczególne wymiary psychospołeczne człowieka. Suma tych składowych decyduje o sile oraz trwałości reakcji radykalnej. Co więcej pojęcie ekstremizmu jest bardziej związane z terroryzmem niż fundamentalizm. Słowo extremus odnosi się do czegoś, co jest skrajne czy ostateczne. Droga do osiągnięcia tego stanu to właśnie radykalizacja – łatwiej jest zdefiniować radykalizację niż ekstremizm, ponieważ trudno jest ustalić, kiedy postawa bardzo zaangażowana przechodzi w postawę ekstremalną. Może obejmować zarówno chwilowe przesunięcia jednostki ku postawom ekstremalnym, jak i długotrwałe zmiany w wartościach, postawach i zachowaniach oraz wszystkie stopnie nasilenia między tymi dwoma skrajnościami. Zakładam również, że radykalizacja może mieć charakter zarówno intelektualno-emocjonalny, jak i behawioralny, chociaż w przykładowo języku angielskim istnieje wyraźny podział między „radykalizacją” a „zaangażowaniem”. Dlatego też różnice kulturowe mogą wpływać na bezpieczeństwo w polskich więzieniach w wielu wymiarach.
Oto kilka przykładów:
- Nieporozumienia i konflikty: Różnice w komunikacji, wartościach i normach zachowania mogą prowadzić do nieporozumień między osobami z różnych kultur. W skrajnych przypadkach te nieporozumienia mogą prowadzić do konfliktów i naruszeń bezpieczeństwa.
- Procedury bezpieczeństwa: W różnych kulturach mogą obowiązywać odmienne praktyki i normy dotyczące bezpieczeństwa. Na przykład, co jest uważane za bezpieczne zachowanie w jednej kulturze, w innej może być uznawane za ryzykowne.
- Reagowanie na sytuacje kryzysowe: W zależności od kultury ludzie mogą reagować inaczej na sytuacje stresowe lub kryzysowe, co może wpływać na efektywność działań ratowniczych lub zarządzania kryzysowego.
- Relacje z organami ścigania: W niektórych kulturach istnieje głębokie zaufanie do organów ścigania, podczas gdy w innych może panować nieufność lub obawa przed interakcją z nimi.
- Relacje między społecznościami: W miejscach, gdzie różne kultury współistnieją, mogą pojawić się napięcia wynikające z różnic kulturowych. Nierozwiązane napięcia mogą prowadzić do konfliktów społecznych i niepokojów.
- Wzorce przestępczości: Przestępczość może przyjmować różne formy w zależności od kultury. To, co jest uważane za przestępstwo w jednej kulturze, w innej może być tolerowane lub nie być uznawane za takie.
- Szkolenia i edukacja: Programy szkoleniowe i edukacyjne dotyczące bezpieczeństwa muszą być dostosowane do kulturowych oczekiwań i zrozumienia danej społeczności.
- Adaptacja do nowych środowisk: Imigranci i uchodźcy przybywający do nowych krajów mogą napotykać wyzwania związane z dostosowaniem się do lokalnych norm bezpieczeństwa.
Różnice kulturowe mogą stanowić wyzwanie dla bezpieczeństwa, ale jednocześnie oferują okazję do uczenia się i adaptacji. Aby skutecznie zarządzać bezpieczeństwem w wielokulturowym środowisku, kluczowe jest zrozumienie tych różnic i podejmowanie działań w celu ich uwzględnienia w strategiach, politykach i procedurach.
Aby zidentyfikować moment w jakim następuje radykalna zmiana kierunku należałoby określić jaki jest tak zwany punkt wyjścia lub kierunku prowadzącego ku ekstremizmowi ale też powody, zamiary oraz nowy punkt odniesienia. Bez takiego określenia trudno będzie stwierdzić, czy zmiana postaw i zachowań, tak na poziomie indywidualnym, jak i grupowym nastąpiła w wyniku gwałtownego pogłębienia tendencji, które występowały już wcześniej – czy też jest rzeczywiście „radykalną reorientacją”. Dzięki pracy w obszarze szkoleń i obserwacji osób zradykalizowanych, uważam że punkt zwrotny stanowi niezwykle ważny czynnik, a może być traktowany jako fenomen. Nie da się go zgeneralizować i stwierdzić że jest jeden określony. Określałabym go jako zespół uzupełniających się zachowań i postępujących przekonań. W odniesieniu do grup docelowych, które pozostają w osadzeniu i nie doświadczyły wcześniej traumatycznych Wydanie specjalne przeżyć, zaobserwowałam że decyduje czynnik sytuacyjny i często emocjonalnym, gdzie należy mieć również na uwadze fakt, że czas oraz głębokość rozłączenia moralnego/ społecznego a nawet ekonomicznego, które w wyniku ich oddziaływania może następować nie jest tożsame nawet w grupach psychograficznie jednorodnych. Postępująca radykalizacja w więzieniach w Europie Zachodniej ale i na Bałkanach (między innymi w: Hiszpania, Portugali, Holandia, Dania, Niemcy) może wskazać, że istnieją pewne predyspozycje osobowe, które modyfikują podatność na określone czynniki zewnętrzne. A nawet generują skłonność do wcześniejszego lub późniejszego wejścia w punkt zwrotny. Odkrycie ich mogłoby stać się znalezieniem świętego Graala w badaniach nad terroryzmem zmieniającym całkowicie wysiłki naukowe w tym zakresie.
Okazuje się, że osoby które wstąpiły na ścieżkę radykalizacji oraz zachowań ekstremistycznych z którymi miałam okazje rozmawiać w więzieniach, często motywowały się właśnie punktem zwrotnym, jakim były wydarzenia w więzieniu lub to co przeżyły przed lub po odbywaniu kary więzienia. Często osoby te były jedynie obserwatorami i zostały w ramach kolektywnego podejścia zmotywowane do działań w słusznej, wedle ich opinii słusznej sprawie. Ale nie tylko, zemsta, poczucie niesprawiedliwości, rodzina, poczucie utraty lub braku szans i odcięcie stawały się tym czynnikiem zarówno wśród kobiet jak i mężczyzn w Niemczech, Portugalii, Macedonii, Kosowie ale i Gruzji. Ciężko tu mówić o jednym aspekcie kulturowym lub religijnym. Jednocześnie jako szkoleniowiec i praktyk muszę stwierdzić, że w tych wypadkach często samo profilowanie zawiodło, tak samo jak służby które oceniły te osoby jako zarówno niezagrażające społeczeństwu oraz stabilne, niewykazujące skłonności radykalizacyjnych. Czy aż tak mogliśmy się mylić, czy jednak należy inaczej postawić to pytanie? Czy my zarówno, Polskie Państwo jesteśmy na to gotowi? Analizując dane z okresu 2012–2022 można stwierdzić iż w ciągu dziesięciu lat liczba cudzoziemców w AŚ i ZK wzrosła ponad trzykrotnie. Najliczniejsze narodowości w 2012 roku: Ukraina: 83 osoby, Bułgaria: 56 osób, Rosja: 54 osoby, Białoruś: 33 osoby, Litwa: 46 osoby. Zaś najliczniejsze narodowości w 2022 roku: Ukraina: 733 osoby, Gruzja: 282 osoby, Białoruś: 104 osoby, Rumunia: 53 osoby, Rosja: 81 osób. Zauważalny jest znaczny wzrost liczby osób z Ukrainy, Gruzji i Białorusi. Kraje, które pojawiły się w 2022, a które nie były obecne w 2012: Afganistan, Austria, Belgia, Brazylia, Dania, Egipt, Estonia, Francja, Indie, Irak, Kanada, Kirgistan, Kongo, Malta, Maroko, Mongolia, Norwegia, Republika Bośni i Hercegowiny, Rwanda, Senegal, Słowenia, Stany Zjednoczone Ameryki, Sudan, Szwajcaria, Tadżykistan, Tajwan, Tanzania, Turkmenistan, Uzbekistan, Wybrzeże Kości Słoniowej, Zimbabwe. Kraje obecne w 2012, ale nie w 2022: Argentyna, Cypr, Gwinea, Hiszpania, Iran, Irlandia, Izrael, Jemen, Jordania, Kamerun, Kazachstan, Kolumbia, Liban, Libia, Macedonia, Malawi, Mołdawia, Palestyna, Portugalia, Serbia, Somalia, Sri Lanka, Syria, Szwecja, Tunezja, Turcja, Węgry, Włochy, Zambia. Na uwagę zasługuje również liczba osób bez określonej narodowości („Bezpaństwowiec”): 2012: 6 osób, a w 2022: 10 osób.
Zaś liczba osób z nieustaloną narodowością, nieporównywalnie wzrosła, gdzie w 2012 byłą to 1 osoba, a w 2022 aż 27 osób. W ciągu dekady liczba cudzoziemców w AŚ i ZK znacznie wzrosła. Głównym czynnikiem tego wzrostu wydaje się być zwiększenie liczby osób z Ukrainy, Gruzji i Białorusi. Wielu krajów, które nie były reprezentowane w 2012 r., pojawiło się w 2022 r., co świadczy o zróżnicowaniu narodowości ludzi w AŚ i ZK. Warto również zwrócić uwagę na wzrost liczby osób z nieustaloną narodowością. Analiza czynnika kulturowego i jego znaczenia wobec danych dotyczących cudzoziemców przebywających w AŚ i ZK między 2012 a 2022 roku wskazuje, że widzimy zatem znaczący wzrost liczby cudzoziemców przebywających w AŚ i ZK przez dziesięć lat. W kontekście czynnika kulturowego, oznacza to, że placówki te stały się bardziej zróżnicowane pod względem narodowościowym i kulturowym. W 2022 roku obserwujemy większą różnorodność narodowości w porównaniu do 2012 roku. Wpływ na to mogły mieć globalne tendencje migracyjne, konflikty polityczne czy wzrost globalizacji. Może to także świadczyć o zwiększeniu się liczby cudzoziemców przebywających w danym kraju. Największa grupa w 2012 roku pochodziła z Ukrainy (83 osoby). W 2022 roku również największa grupa to osoby z Ukrainy, ale liczba wzrosła do 733 osób. Widzimy zatem, że pewne grupy narodowościowe, jak Ukraińcy, są bardziej reprezentowane. Może to wynikać z bliskości geograficznej, relacji historycznych lub współczesnych migracji. Po dziesięciu latach w 2022 roku widzimy wiele nowych narodowości, których nie było w 2012 roku, takich jak Afganistan, Austria, Belgia, Brazylia, Dania, Egipt, Estonia, Indie, Irak, Kanada, Kirgistan, Kongo, Malta, Maroko, Mongolia, Norwegia, Republika Bośni i Hercegowiny, Rwanda, Senegal, Stany Zjednoczone Ameryki, Sudan, Szwajcaria, Tadżykistan, Tajwan, Tanzania, Turkmenistan, Uzbekistan, Wybrzeże Kości Słoniowej, Zimbabwe. Zjawisko to może wskazywać na to, że różnorodność kulturowa wśród ludności cudzoziemskiej wzrasta. Wzrost różnorodności narodowościowej w placówkach AŚ i ZK wskazuje na konieczność dostosowania się do potrzeb kulturowych różnych grup. Może to obejmować uwzględnienie tradycji, zwyczajów, języka, religii i innych aspektów kultury.
Dla personelu placówek oznacza to konieczność szkolenia w zakresie kompetencji międzykulturowych, a dla administracji dostosowanie procedur i praktyk. Zmniejszy to frustrację, niezrozumienie i bezsilność jaka może pojawić się u nieprzygotowanej kadry. Grozi to nadużywaniem władzy i siły. Wzrastająca różnorodność kulturowa w placówkach może wpłynąć na dynamikę społeczności więziennej. Zrozumienie kultury może pomóc w zapobieganiu konfliktom, promowaniu wzajemnego szacunku i integracji. Podsumowując, analiza danych z tego okresu w kontekście czynnika kulturowego ukazuje dynamiczne zmiany w składzie narodowościowym ludności cudzoziemskiej w AŚ i ZK. Wzrost różnorodności narodowościowej wskazuje na potrzebę dostosowania się placówek do nowych realiów kulturowych i uwzględnienia specyfiki różnych grup narodowościowych.
dr Magdalena El Ghamari
Kierowniczka Pracowni Bezpieczeństwa Kulturowego Collegium Civitas
Warszawa, Polska
