Zdalne wieże kontroli lotów umożliwiają sprawowanie kontroli ruchu lotniczego w danym porcie z innego, oddalonego nawet o kilkaset kilometrów miejsca – z wykorzystaniem zaawansowanych cyfrowych środków transmisji obrazu i dźwięku. Systemy wideokonferencyjne stanowią ważną technologię wykorzystywaną w zdalnej pracy wieży kontroli lotów. Dzięki temu narzędziu, kontrolerzy mogą prowadzić wideokonferencje z pilotami i innymi pracownikami branży lotniczej, co zwiększa efektywność pracy i umożliwia szybkie reagowanie na zmieniające się sytuacje.
Ten zaszyfrowany sygnał jest wykorzystywany do odtworzenia widoku lotniska i jego okolic na ekranie LCD o przekątnej 360°, co odpowiada rzeczywistości, ale prawdopodobnie jest lepsze niż ograniczony do sektora widok, który istniałby z pomieszczenia kontroli wizualnej na lotnisku. Ośrodek taki może obsługiwać kilka lotnisk, na których zainstalowano maszty z kamerami. Kontrolerzy mają przed sobą rozmieszczone panoramicznie monitory zamiast okien, na których wyświetlany jest obraz z kamer. Taki system umożliwia zwiększenie elastyczności i sprawności pracowników służb, oferując jednocześnie lotniskom większą liczbę opcji, wśród których można wymienić możliwość wydłużenia godzin pracy lub obsługiwania większych lotów komercyjnych. Zaletą jest też szybki rozwój systemu oraz prowadzenie symulacji1.
Zainteresowanie operacjami na zdalnych wieżach jest coraz większe, czego powodem jest przewidywana efektywność, zarówno w zakresie kosztów, jak i realizacji operacji a także ochrony środowiska. Przykładowo rozwiązanie cyfrowe jest rzeczywiście „bardziej ekologiczne” niż dwie wieże konwencjonalne. Konwencjonalna wieża jest to zazwyczaj pomieszczenie z dużą ilością szkła, umieszczone na szczycie wysokiego betonowego szybu, mocno narażone na działanie czynników atmosferycznych. Natomiast budowa (i remont) cyfrowego centrum wieżowego jest łatwiejsza, ponieważ nie musi ono znajdować się na linii wzroku pasa startowego (wystarczy, że są tam kamery). Ponadto, nie wymaga ona nieefektywnej przestrzeni stosowanej w konwencjonalnej wieży. Na podstawie przeprowadzonych badań przez agencję ochrony środowiska we Francji (ADEME) szacuje się, że cyfrowe centrum wieżowe wymaga o 10–20% mniej emisji CO2 na metr kwadratowy w przypadku budowy, a także mniejszej powierzchni użytkowej – nawet o 50% w zależności od tego, jakie biura i pomieszczenia znajdują się w budynku i jakie usprawnienia można wprowadzić. Nawet jeśli pominąć materiały budowlane wieży, istnieją znaczne oszczędności w operacjach. Na podstawie danych z dwóch średniej wielkości lotnisk (~80 000 ruchów samolotów między nimi w 2019 roku) oszacowane średnie roczne emisje wież to 170 ton CO2 rocznie. Równoważne roczne emisje cyfrowego centrum wieżowego są w regionie 50–60 ton CO2 rocznie, innymi słowy około 70% mniej niż w przypadku konwencjonalnej wieży. Jest to oparte na dość typowej konfiguracji sprzętu wieży cyfrowej (monitory, serwery itp.), która sama w sobie stanowi około 40% śladu CO2 wieży cyfrowej. Nie obejmuje to jednak transmisji danych2.
Przykładowe rozwiązania zdalnej wieży w europie
Dobrym przykładem na potwierdzenie efektywności zdalnej wieży jest symulacja wykonana w czasie rzeczywistym (ang. The real-time simulation, RTS) która miała miejsce w Centrum Systemów Prototypowych ENAV w Rzymie z wykorzystaniem symulatora wieży (TBA3D).
Koordynowany przez ENAV projekt RACOON miał na celu wykazanie wykonalności usług zdalnej wieży dla operacji na jednym lub wielu lotniskach w rzeczywistym środowisku operacyjnym. Projekt opierał się na stopniowym podejściu demonstracyjnym, wykorzystującym symulacje w czasie rzeczywistym i sesje w trybie cienia jako etapy przygotowawcze do testów na żywo/w locie. W projekt zaangażowały się Air France, NAV Canada, SEA, Searidge Technologies, IDS, Techno Sky, SICTA i Deep Blue, a także Alitalia i PRADA jako partnerzy wspierający.
Zgodnie z założeniami projektu, RTS obejmował scenariusze, w których pojedynczy kontroler jednocześnie zarządzał, w warunkach małego ruchu, lotniskami Mediolan Linate i Mediolan Malpensa. Przeprowadzono kilka przebiegów symulujących warunki dzienne, nocne i słabą widoczność, a także uwzględniono pewne zdarzenia nienominalne, takie jak sytuacje awaryjne, nieudane podejście do lądowania i dwie sytuacje awaryjne. Podczas symulacji partnerzy przeanalizowali aspekty bezpieczeństwa i wydajności ludzkiej, dwa kluczowe obszary działania projektu. Mając to na uwadze, w symulacji uczestniczył zintegrowany zespół ekspertów ds. walidacji, kontrolerów i inżynierów systemowych, jak również ekspertów ds. bezpieczeństwa. Umożliwiło to uzyskanie informacji zwrotnej na temat użyteczności platformy, wykonalności koncepcji, operacyjnych metod pracy oraz oceny interfejsu człowiek-maszyna (HMI) i dostarczyło przydatnych danych dla kolejnych działań demonstracyjnych Remote Airport Concept of OperatioN (RACOON)3.
Nowoczesne koncepcje zdalnej wieży kontroli lotów zawierają szereg funkcji śledzenia. Pozycję samolotu można łatwo śledzić dzięki etykiecie umieszczonej obok śledzonego celu na ekranie kontrolera za oknem, podającej m.in. informacje o znaku wywoławczym, wysokości i odległości. Personel naziemny i pojazdy mogą być śledzone, jak również ptaki i inne zwierzęta lub ludzcy intruzi. Automatycznie wykrywane są przypadki wtargnięcia na pas startowy. Natomiast zwiększając czujność kontrolera, należy uważać, aby nie przeciążyć go zbyt dużą ilością informacji, co doprowadzi do sytuacji, w której kontrolerzy będą odczuwać pewne zmęczenie alarmem z powodu ciągłych wejść. Należy starannie ocenić koordynację zadań, ponieważ kontrolerzy będą prawdopodobnie spędzać więcej czasu „głową w dół”, koncentrując się na zarządzaniu systemami (np. elektronicznymi pasami lotu), zamiast faktycznie obserwować ruch. Idea zdalnej wieży awaryjnej zapewniającej przynajmniej pewien poziom obsługi lub tę samą obsługę przy zmniejszonym natężeniu ruchu jest korzystna z punktu widzenia bezpieczeństwa w porównaniu z koniecznością całkowitego zamknięcia lotniska.
Na szwedzkich lotniskach w Örnsköldsvik, Sundsvall i Linköping od 2017 prowadzona jest kontrola lotów ze zdalnej wieży przy zastosowaniu rozwiązania oferowanego przez firmę Saab. Saab wspólnie ze szwedzkim organem ds. żeglugi powietrznej – LFV jako pierwsi na świecie wprowadzili tego typu rozwiązanie w 2015 r. w Szwecji. Ponadto w szwedzkim Sälen w 2018 roku zbudowane zostało pierwsze od dwudziestu lat nowe lotnisko i również jest jednym z pierwszych w Europie, które ma zainstalowaną infrastrukturę do zdalnej kontroli operacji lotniczych. Wszystkie loty są nadzorowane przez zdalne centrum kontroli lotów Saaba zlokalizowane w Sundsvall, przy zastosowaniu rozwiązań Saab Digital Air Traffic Solutions (SDATS)4. London City Airport także zadebiutowało w 2021 zastosowaniem nowych technologii od firmy SAAB. W Polsce były przymiarki do wdrożenia zdalnej wieży na lotnisku w Modlinie, jednak z uwagi na koszty w porównaniu z eksploatacją lotniska zdecydowano pozostanie przy rozwiązaniu wieży mobilnej. Wieże kontroli lotów w Polsce wciąż wykorzystują wiele tradycyjnych rozwiązań, a ich modernizacja i wprowadzenie nowoczesnych technologii postępuje powoli.
Wnioski
Zdalna praca w wieży kontroli lotów zaczęła się pojawiać na rynku w ostatniej dekadzie i cieszy się coraz większą popularnością. Jest to spowodowane przede wszystkim wzrostem zapotrzebowania na kontrolę ruchu lotniczego oraz potrzebą zwiększenia efektywności i poprawy bezpieczeństwa lotów. Zdalna praca w wieży kontroli lotów pozwala na obsługę większej liczby lotów oraz zwiększenie elastyczności w planowaniu pracy kontrolerów lotów.
W zależności od konfiguracji systemu zdalnej pracy, kontrolerzy mogą pracować zdalnie w centrum kontroli ruchu lotniczego lub w oddalonej od lotniska wieży kontroli lotów. Systemy zdalnej pracy pozwalają na realizację wszystkich zadań typowych dla pracy w tradycyjnej wieży kontroli lotów, takich jak nadzór nad lotami, udzielanie instrukcji pilotom oraz koordynacja ruchu lotniczego na terenie lotniska.
Ważnym elementem zdalnej pracy w wieży kontroli lotów jest zapewnienie odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa i ochrony danych. W związku z tym, przed wdrożeniem tej koncepcji konieczne jest przeprowadzenie szczegółowych analiz i ocen ryzyka oraz wdrożenie odpowiednich zabezpieczeń.
Bibliografia:
1. Bezzałogowa wieża kontrolna SaabaTekst pochodzi z Magazynu Militarnego MILMAG, link https://milmag.pl/bezzalogowa-wieza-kontrolna-saaba/https://milmag.pl/bezzalogowa-wieza-kontrolna-saaba/
2. Control towers that grow back greener, link: https://www.egis-group.com/all-insights/control-towers-that-grow-back-greener
3. Koncepcja zdalnej pracy wieży kontroli lotów sprawdzona i gotowa do wdrożenia, link: https://cordis.europa.eu/article/id/415953-remoteairport-tower-concept-proven-and-ready-for-deployment/pl
4. SESAR RACOON project simulates remote tower services for multiple airports, link: https://www.sesarju.eu/newsroom/all-news/sesar-racoon-project-simulates-remote-tower-services-multiple-airportsports
dr Małgorzata Żmigrodzka LAW
1 https://cordis.europa.eu/article/id/415953-remote-airport-tower-concept-proven-and-ready-for-deployment/pl
2 https://www.egis-group.com/all-insights/control-to-wers-that-grow-back-greener
3 https://www.sesarju.eu/newsroom/all-news/sesar-racoon-project-simulates-remote-tower-services-multiple-airportsports
4 https://milmag.pl/bezzalogowa-wieza-kontrolna-saaba/
