System sygnalizacji pożaru. Co to takiego?

System sygnalizacji pożaru (SSP) to podstawowy system zabezpieczający obiekty przed rozprzestrzenianiem się pożaru. Do jego zadań należy wykrycie pożaru, powiadomienie użytkowników obiektu o zagrożeniu, uruchomienie przeciwpożarowych urządzeń wykonawczych oraz wysłanie sygnału o alarmie do jednostki Państwowej Straży Pożarnej. Kompleksowa ochrona obiektu oraz osób w nim przebywających jest uwarunkowana zintegrowaniem tego systemu z innymi systemami bezpieczeństwa np. kontroli dostępu. W łańcuchu urządzeń, to SSP każdorazowo pełni rolę nadrzędną. Sercem SSP jest centrala systemu, która monitoruje stan elementów detekcyjnych oraz wykonuje operacje sygnalizacyjne i sterownicze zgodnie z ustawieniami konfiguracyjnymi. Do wykrywania pożaru służą czujki dymu, ciepła, płomienia oraz elementy wielosensorowe, które jednocześnie analizują różne czynniki pożarowe. Zapewnienie bezpieczeństwa osób i mienia znajdujących się w budynku jest możliwe wyłącznie poprzez odpowiedni dobór rozwiązań technicznych oraz utrzymanie w pełnej sprawności wszystkich elementów tego systemu bezpieczeństwa. Ogólne wytyczne w zakresie planowania, projektowania i instalowania SSP są zawarte w normie PKNCEN/TS 5414:2006.

majdak 1 1

Rys. 1. Fazy wdrażania skutecznego systemu sygnalizacji pożaru

Gdzie jest wymagany system sygnalizacji pożaru?

System sygnalizacji pożaru jest bardzo często spotykany w obiektach użyteczności publicznej jednak jego stosowanie jest wymagane tylko w wybranych budynkach, o ściśle określonej charakterystyce. Kwestia ta została uregulowana w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 roku w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów. Kwalifikacja danego obiektu do ww. katalogu jest uwarunkowana jego przeznaczeniem, wysokością, powierzchnią stref pożarowych oraz przewidywaną liczbą użytkowników. W katalogu znajdują się m.in. budynki handlowe, wystawowe, do celów gastronomicznych, teatry, kina, sale widowiskowe i sportowe, szpitale, domy pomocy społecznej. Przepisy prawne uwzględniają przede wszystkim budynki, w których występuje znaczne ryzyko zagrożenia zdrowia i życia osób w dużej liczbie. Jednak do obiektów wymagających szczególnej ochrony należą również te, istotne z punktu widzenia zachowania zasobów materialnych dziedzictwa kulturowego i przetwarzania danych np. muzea, biblioteki, archiwa, ośrodki elektronicznego przetwarzania danych, banki.

System Sygnalizacji Pożaru w każdym budynku?

Każdy inwestor, zarządca lub użytkownik obiektu powinien dokonać dokładnej oceny zagrożeń i poziomu zabezpieczeń przeciwpożarowych, niezależnie od warunków określonych w przepisach prawnych. Za obiekty wymagające szczególnej ochrony uznaje się budynki lub ich części, w których przechowywane są przedmioty o znacznej wartości materialnej, informacje lub dobra nieodtwarzalne lub takie, których odtworzenie jest bardzo kosztowne. Są to przestrzenie wykorzystywane do elektronicznego przetwarzania danych (serwerownie), pomieszczenia wystawiennicze i magazynowe w muzeach, archiwach, bankach oraz instytucjach państwowych, od których wymagana jest ciągłość działania. W tego rodzaju obiektach należy stosować najskuteczniejsze rozwiązania techniczne w zakresie zabezpieczeń przeciwpożarowych, ponieważ wielkość strat materialnych wskutek wystąpienia pożaru może nieporównanie przewyższyć wydatki związane z zabezpieczeniem się przed ryzykiem. Każdy etap procesu wdrażania SSP wymaga świadomych i konsekwentnych działań.

Pierwszym etapem procesu wdrażania systemu jest analiza ryzyka, oszacowanie potrzeb w zakresie zabezpieczeń oraz przygotowanie koncepcji, która uwzględnia:

  • czy zabezpieczyć należy cały budynek, czy też jego część;
  • rodzaj systemu, który ma być zainstalowany;
  • schemat współdziałania instalacji z innymi urządzeniami bezpieczeństwa.

Drugim etapem jest planowanie i projektowanie instalacji, w tym:

  • dobór rodzaju czujek oraz ich rozmieszczenie w różnych częściach budynku;
  • podział budynku na strefy dozorowe lub alarmowe;
  • tryb nadzoru nad instalacją oraz sposób wyświetlania informacji o jej stanie.

Trzecim etapem jest montaż, uruchomienie oraz sprawdzenie prawidłowego działania instalacji. Ostatnim etapem jest eksploatacja i konserwacja. Od każdego z tych etapów zależy uzyskanie oczekiwanej skuteczności.

Dostępne rozwiązania w detekcji pożaru stosowane w systemach sygnalizacji pożaru

Na rynku dostępnych jest wiele rodzajów czujek różniących się budową (czujki punktowe, liniowe, zasysające) oraz zasadą działania. Najczęściej stosowane czujki reagują na dym, ciepło, promieniowanie (płomień) lub występowanie innych symptomów spalania. Od rodzaju czujki zależy szybkość jej reakcji na efekt towarzyszący spalaniu, a tym samym czas niezbędny na wykrycie pożaru. Nie ma czujek uniwersalnych, które byłyby w każdych warunkach jednakowo skuteczne, dlatego tak ważny jest etap planowania i projektowania instalacji. W określonych przypadkach wskazane jest stosowanie czujek różnego rodzaju, a nawet dwóch lub większej liczby niezależnych systemów detekcji. Popularne czujki pożarowe są przeznaczone do wykrywania tylko jednego zjawiska towarzyszącego pożarom (rys. 2).

 majdak 2 1Rys. 2. Czynniki towarzyszące pożarom, na które reagują czujki pożarowe

 

Należy zaznaczyć, że nie zawsze wszystkie wyżej wymienione czynniki występują w trakcie pożaru i stąd wynikają główne ograniczenia w stosowaniu niektórych rodzajów czujek. Poniżej w tabeli 1 przestawiono charakterystykę typowych czujek pożarowych dostępnych na rynku oraz warunki, w jakich znajdują zastosowanie.

Najczęściej stosowanymi elementami detekcyjnymi w systemach sygnalizacji pożaru są czujki dymu. Wynika to przede wszystkim z faktu, że w większości pożarów podstawowym zjawiskiem jest dym, a wzrost innych wskaźników pożaru następuje w późniejszej fazie jego rozwoju. W tym kierunku też nastąpił główny rozwój detektorów i powstały czujki dymu zasysające. W przeciwieństwie do standardowych czujek, instalacja taka zbudowana jest z sieci rurek zasysających, przez które stale przetłaczane jest powietrze pochodzące z wybranych przestrzeni monitorowanego pomieszczenia. Czujnik może być w tym przypadku oddalony od chronionego obszaru, przez co nie jest bezpośrednio narażony na czynniki szkodliwe. Powietrze po przefiltrowaniu jest analizowane przez urządzenie detekcyjne, pozwalające na wykrycie nawet najdrobniejszych cząstek dymu. Detektory tego typu, znacznie wcześniej potrafią wykryć cząstki spalających się substancji w stosunku do czujek konwencjonalnych. Ich czułość może być ponad 100 razy większa. Wśród dostępnych rozwiązań nieomawianych wcześniej znajdują się czujki gazu, które są zdolne wykryć gazy towarzyszące spalaniu takie, jak CO, CO2, NH3 i zinterpretować ich obecność jako pożar. Ten typ detektorów stosowany jest stosunkowo rzadko.

majdak 3 1

Tabela 1. Ogólna charakterystyka zastosowania typowych czujek pożarowych

 Skuteczny systemy sygnalizacji pożaru

Chcąc zbudować skuteczny system sygnalizacji pożaru musimy przeprowadzić szczegółową analizę zagrożeń, warunków przebiegu spalania typowego wyposażenia i dokonać wyboru odpowiednich urządzeń oraz elementów detekcyjnych. Odpowiednio dobrane czujki powinny zapewnić możliwie wczesne i niezawodne alarmowanie, dostosowane do specyfiki zagrożeń w przestrzeni chronionej. Od skutecznego systemu sygnalizacji pożaru oczekiwana jest niezawodność, duża czułość elementów detekcyjnych i ich wysokie zabezpieczenie przed generowaniem alarmów fałszywych. Możliwych kombinacji rozwiązań jest bardzo wiele, dlatego każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie. Niewłaściwy dobór i montaż elementów detekcyjnych może sprawić, że nawet najdroższe urządzenie wykrywające pożar może nie zadziałać z oczekiwaną skutecznością. W obiektach wymagających szczególnej ochrony należy unikać stosowania uniwersalnych i budżetowych rozwiązań, gdyż mogą się nie sprawdzić w sytuacji wystąpienia zagrożeń. Przy projektowaniu należy uwzględnić warunki lokalne panujące stale lub mogące wystąpić w chronionej przestrzeni. Czynnikiem wymagającym uwzględnienia jest chociażby praca urządzeń wentylacyjnych i klimatyzatorów. Ponadto, zaprogramowane w czujkach algorytmy eliminacji alarmów fałszywych wydłużają czas na wywołanie zdarzenia w systemie. To również w praktyce oznacza wydłużenie czasu swobodnego rozwoju pożaru, któremu towarzyszyć może już powstawanie znacznych zniszczeń w wyposażeniu i strat. Z drugiej strony zbyt wysoka czułość może sprawić, że będzie dochodziło do częstych alarmów fałszywych, które mogą zakłócić funkcjonowanie obiektu, generować przy tym koszty i obniżyć zaufanie do urządzeń oraz zmniejszyć responsywność personelu na zdarzenia w systemie. Jednym z rozwiązań tego problemu mogą być dwa niezależne systemy detekcji pracujące równolegle. Kluczem do ich skutecznego powiązania jest programowanie i przypisanie urządzeniom odpowiednich funkcji. Za przykład posłużyć może niewielkie pomieszczenie przeznaczone na serwerownię. W przypadku tego typu pomieszczeń stosowanie czujek płomienia nie jest wskazane z uwagi na sposób spalania przebiegający w urządzeniach elektronicznych a czujek ciepła z uwagi na intensywnie działające urządzenia klimatyzacyjne. Detekcja pożaru oparta zasadniczo na czujkach punktowych dymu, w przypadku małych pomieszczeń klimatyzowanych w wielu przypadkach nie zapewni ich odpowiednio szybkiej reakcji przez wpływ wentylacji na detekcję. Nieprawidłowe umieszczenie czujek pożarowych dymu w stosunku do przewodów wentylacji i klimatyzacji pomieszczeń może doprowadzić do utrudnienia dostępu dymu do tych elementów przez powietrze wypływające z systemu wentylacyjnego. Rozwiązanie to sprawdzi się do generowania alarmu pożarowego I i II stopnia oraz sterowania urządzeniami automatycznymi w budynku i rozgłaszanie komunikatów o zagrożeniu. Równolegle obok tego systemu dla zwiększenia skuteczności ochrony pojedynczego pomieszczenia można zastosować system wczesnej detekcji dymu generujący sygnał o zagrożeniu do obsługi budynku.

Odpowiednio wczesne alarmowanie pozwoli, by pracownicy mogli w porę rozpoznać zagrożenie w jak najwcześniejszej fazie, ocenić je na miejscu i podjąć działania gaśnicze dostępnym sprzętem lub jeśli zachodzi taka konieczność użyć ręcznego ostrzegacza pożarowego uruchamiając procedurę alarmu II stopnia. Duża czułość mogąca w pewnych warunkach skutkować alarmami fałszywymi w tym przypadku nie będzie zauważalna dla innych użytkowników budynku.

Koszt wyposażenia pomieszczenia w skuteczny system detekcji jest zdecydowanie niższy w porównaniu do adekwatnego systemu gaszenia. Sprawnie działający system detekcji pozwala zareagować pracownikom w budynku zanim konieczne będzie użycie systemów gaszenia. Poza tym nawet najlepszy system gaszenia bez odpowiedniej detekcji nie będzie w pełni skuteczny. To tylko przykładowa konfiguracja, którą można zastosować w niewielkim pomieszczeniu serwerowni. W innych przypadkach wybór rozwiązania może być zupełnie inny. Oprócz szybkiej detekcji pożaru kluczowe dla skuteczności ochrony jest szybkie zidentyfikowanie pomieszczenia lub przestrzeni, gdzie doszło do pożaru. Rozwiązaniem, poprawiającym komfort obsługi systemu sygnalizacji pożaru są systemy komputerowej wizualizacji rozmieszczenia elementów detekcyjnych. Sprawdzają się one w dużych obiektach o skomplikowanym układzie przestrzennym. System wizualizacji potrafi wyświetlić miejsce pożaru i przez to szybciej zadziałać obsłudze systemu. W dobie cyfryzacji stworzenie wizualizacji przestrzennych nie stanowi większego problemu. System sygnalizacji pożaru, jako urządzenie przeciwpożarowe podlega obowiązkowym przeglądom. Poza kosztami wykonania systemu to kolejny koszt związany z utrzymaniem, na którym nie warto oszczędzać, zwłaszcza w obiektach wymagających szczególnej ochrony. W ostatnim etapie utrzymania skuteczności zainstalowanych urządzeń poza konserwacją jest właściwy nadzór nad ich pracą. Kluczowe jest powierzenie nadzoru wykwalifikowanemu personelowi pracującemu w systemie całodobowym oraz wdrożenie wewnętrznych procedur w oparciu, o które działać będą wyznaczeni pracownicy lub wewnętrzne służby ochrony.

majdak 4 1

Rys. 3. Schemat ideowy zaproponowanego rozwiązania

Podsumowanie

Wraz z rozwojem wiedzy i techniki w ochronie przeciwpożarowej stosowane są coraz skuteczniejsze rozwiązania. W przypadku dostępności całodobowego, wykwalifikowanego personelu wyposażonego w podręczny sprzęt gaśniczy, organizację ochrony przeciwpożarowej w budynku można dodatkowo usprawnić poprzez montaż wysokoczułych urządzeń wczesnej detekcji pożaru. Jest to stosunkowo nowatorskie rozwiązanie, jednak wystarczająco sprawdzone i doceniane. System wczesnej detekcji przede wszystkim pozwala na bezzwłoczne powiadomienie personelu dyżurującego o możliwej sytuacji pożarowej, co pozwala na podjęcie działań zapobiegawczych eliminujących ryzyko poniesienia jakichkolwiek strat materialnych bez uruchamiania instalacji gaśniczych. Dla podjęcia skutecznych działań równie ważna jest błyskawiczna identyfikacja i dotarcie do strefy, w której został wykryty pożar. W tym zakresie, wsparciem dla służb i operatorów obiektu jest komputerowa wizualizacja systemu sygnalizacji pożaru z uwzględnieniem rozmieszczenia i stanu elementów detekcyjnych. Rozwiązanie to jest szczególnie przydatne w dużych obiektach ze skomplikowaną strukturą przestrzenną i rozbudowanym, elektronicznym systemem bezpieczeństwa. O wysokiej skuteczności systemu sygnalizacji pożaru decyduje właściwa analiza zagrożeń, odpowiedni dobór rozwiązań technicznych, ale również kompetencje i umiejętności operatorów systemu, dla których wsparciem są właśnie systemy wizualizacji. 

st. kpt. mgr inż. Krzysztof Majdak

Wykorzystano:

  1. PKNCEN/TS 5414:2006 Systemy sygnalizacji pożarowej Część 14: Wytyczne planowania, projektowania, instalowania, odbioru, eksploatacji i konserwacji
  2. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 roku (Dz. U. z 2010 r. nr 109, poz. 719 z późn. zmianami)

 

 

Pin It