10 października br. media podały informację o rozpyleniu gazu pieprzowego przez ochroniarza we wrocławskim sklepie Kaufland. Sytuacja wywołała dyskusje internautów o prawie używania przez ochroniarzy środków przymusu bezpośredniego, które obejmują gazy pieprzowe.
Co mówi prawo o dozwolonych praktykach w ochronie mienia oraz osób i używaniu przez ochroniarzy środków przymusu bezpośredniego, niektórych znanych powszechnie jako akcesoria do samoobrony? Okazuje się, że pracownik ochrony ochroniarzowi jest nierówny.
Kim jest pracownik ochrony według ustawy o ochronie osób i mienia?
Art. 2 pkt 6 ustawy o ochronie osób i mienia dwojako definiuje pracownika ochrony. Jest to osoba, która jest wpisana na listę kwalifikowanych pracowników ochrony fizycznej lub kwalifikowanych pracowników zabezpieczenia technicznego. Jego zadaniem jest:
Ale pracownikiem ochrony może być również osoba, która wykonuje zadania ochrony nie wymagające wpisu na wyżej wymienione listy, a pracuje na rzecz przedsiębiorcy, który ma właściwą koncesję.
W związku z tym znacznie zawęża się zakres wymagań w stosunku do osoby ubiegającej się o stanowisko niekwalifikowanego pracownika ochrony: podstawą jest posiadanie zaświadczenia o niekaralności, a także zaświadczenie od lekarza medycyny pracy. Ochroniarz niekwalifikowany nie ma również takich samych uprawnień jak ochroniarz kwalifikowany.
Jakie są środki ochrony fizycznej osób i mienia dozwolone dla kwalifikowanych pracowników ochrony?
Środki przymusu bezpośredniego do używania lub wykorzystywania przez pracownika ochrony wymienia art. 36 ust. 4 ustawy o ochronie mienia i osób, który odnosi się do katalogu środków przymusu bezpośredniego z ustawy o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej.
Pracownik ochrony może używać:
- siły fizycznej w postaci technik transportowych, obrony i obezwładnienia – nie są dla niego dozwolone techniki ataku, ale uderzenia są dozwolone pod warunkiem odpierania zamachu na życie lub zdrowie własne, innych osób, mienie czy zapobiegania ucieczce,
- kajdanek zakładanych tylko na ręce,
- pałki służbowej,
- psa służbowego,
- ręcznych miotaczy substancji obezwładniających,
- przedmiotów przeznaczonych do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej.
W wykazie środków przymusu bezpośredniego nie jest obecny kastet, który w ustawie o broni i amunicji jest wymieniony wśród narzędzi i urządzeń niebezpiecznych, których używanie może zagrażać życiu i zdrowiu. Kontrowersyjny jest również paralizator w kształcie kastetu, zbudowany z tworzywa sztucznego, bowiem teoretycznie można nim zadać silny cios pięścią, wywołując u przeciwnika poważne obrażenia.
Praktyki niedozwolone dla ochroniarzy kwalifikowanych
Pracownicy ochrony nie mogą używać prewencyjnie wyżej wymienionych środków przymusu bezpośredniego, o czym mówi art. 13 ust. 2 ustawy o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej.
Istnieją także inne ograniczenia: pałki służbowe (np. pałki teleskopowe dla ochrony) nie mogą być używane do przełamania biernego oporu. Nie można nimi zadawać m.in. uderzeń i pchnięć w głowę, szyję, brzuch i wrażliwe części ciała, chyba że zachodzi sytuacja bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia.
W innych przypadkach pałka służbowa powinna być używana tylko do obezwładnienia osoby przez zadanie bólu fizycznego czy zablokowanie kończyn.
Ręczne miotacze substancji obezwładniających (takie jak gaz pieprzowy) są przeznaczone do krótkotrwałego zakłócenia orientacji przestrzennej, a także obezwładnienia, jeżeli wcześniej pracownik ochrony nie użył takich środków jak kajdanki czy paralizator.
Kwalifikowany pracownik ochrony a paralizator
Paralizatory mogą być używane przez pracowników ochrony tylko w kilku przypadkach, które określa art. 25 ustawy o ochronie mienia i osób, np. kiedy ochroniarz musi odeprzeć bezpośrednie, bezprawny zamach na życie, zdrowie lub wolność – własne lub innej osoby, a także chce przeciwdziałać czynności, która zmierza do takiego zamachu.
Paralizator nie może być użyty do pokonania biernego oporu u człowieka i do obezwładnienia zwierzęcia, jeżeli wobec np. agresywnego psa możliwe jest użycie innych środków, które też będą skuteczne.
To narzędzie może być jednak używane jako kolejny środek przymus bezpośredniego po użyciu pałki służbowej bądź gazu pieprzowego, jeżeli nie obezwładniły one agresora. Nie wolno razić prądem osoby skutej kajdankami.
Większe prawa ma kwalifikowany ochroniarz niż niekwalifkowany
Tylko licencjonowany pracownik firmy ochroniarskiej może użyć wyżej wymienionych środków przymusu bezpośredniego w ramach swojej pracy, np. w celu ujęcia osoby, która stwarza bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia ludzkiego, a także chronionego mienia, aby oddać ją w ręce Policji.
Czy niekwalifikowany ochroniarz nie może przy sobie posiadać środka do samoobrony?
Aby właściwie odpowiedzieć na to pytanie, należy mieć świadomość różnicy między posiadaniem środka do samoobrony a używaniem przez ochroniarza środka przymusu bezpośredniego.
Pamiętajmy, że każda osoba cywilna może posiadać gaz pieprzowy lub inny środek do samoobrony, na który nie jest wymagane żadne pozwolenie, i użyć go do obrony koniecznej lub w stanie wyższej konieczności.
Zatem: osoba pracująca jako ochroniarz może nosić przy sobie w czasie wolnym własne narzędzie do samoobrony i może je mieć również w czasie swojej pracy. Nie jest to zabronione żadnym przepisem, a co nie jest zabronione, jest dozwolone, oczywiście jeżeli nie zagraża dobru innych ludzi.
W takiej sytuacji posiadany przez tę osobę gaz pieprzowy, paralizator czy pałka teleskopowa nie są środkami przymusu bezpośredniego, a legalnie posiadanymi środkami do samoobrony.
Niekwalifikowany pracownik ochrony może ich użyć na podstawie art. 25 Kodeksu karnego, który mówi o obronie koniecznej. Wyłączenie odpowiedzialności karnej następuje również w stanie wyższej konieczności.
Oczywiście użycie środka do samoobrony przez ochroniarza może zostać sklasyfikowane jako przekroczenie granic obrony koniecznej, ale pozostaje to już w gestii sądu interpretującego sytuację.
