Wszechobecne kamery, pokolenie WEB 2.0 uzależnione od „podglądactwa”, stale on-line1, trudno dziwić się, że technologia wideo wkracza w różne dziedziny życia. Do tej pory w polskich więzieniach, podobnie jak w innych krajach, stosuje się kamery ręczne w sytuacjach szczególnych, podczas działań interwencyjnych oraz gdy stosowane są środki przymusu bezpośredniego. Wtedy jeden z funkcjonariuszy nagrywa zdarzenie. Niejednokrotnie zapis nie spełniał oczekiwań, został przerwany, inny funkcjonariusz w takcie interwencji przesłonił kamerę, kamera została uszkodzona lub ze względu na zagrożenie osoba z kamerą była za daleko. Zastosowanie kamer nasobnych przez kilku funkcjonariuszy, bezpośrednio uczestniczących w zdarzeniu, pozwoli pozyskać zapis bliższy oczekiwanemu, z różnych punktów widzenia. Wszechobecny brak autorytetów i zaufania powoduje, iż w sytuacji „słowo przeciw słowu”, gdy nie ma zapisu wideo lub dźwięku, zdarzenie staje się trudne do rozstrzygnięcia. W drugą stronę, jeżeli osadzony ma świadomość, że złamał zasady porządku wewnętrznego i zostało to zarejestrowane przez kamerę, łatwiej przyznaje się do winy.
W Wielkiej Brytanii, Ministerstwo Sprawiedliwości zakupiło 5600 kamer nasobnych dostępnych dla każdego funkcjonariusza oraz wdraża środki zapobiegające wzrostowi przemocy w więzieniach. Jak wykazują doświadczenia na całym świecie, kamery te są widocznym czynnikiem przeciwdziałającym przemocy.
Analizując wdrażane w życie nowoczesne rozwiązania techniczne nie należy zapominać o wpływie, jaki wywierają one na psychikę i społeczne funkcjonowanie osób je użytkujących. Konieczna jest, zatem psychospołeczna analiza wprowadzenia kamer nasobnych (ang. body-worn camera) do użytkowania w środowisku zamkniętym przez funkcjonariuszy Służby Więziennej. Wstępnie pionu ochronnego w trakcie realizowania przez nich czynności służbowych. Odniesieniem teoretycznym może być tutaj koncepcja kultury zaufania. Według Piotra Sztompki – autora tej koncepcji – współcześnie zaufanie, zwłaszcza do instytucji i służb państwowych odpowiedzialnych za bezpieczeństwo obywateli odgrywa szczególną rolę. Jest to spowodowane między innymi tym, że większość struktur społecznych, w których człowiek żyje jest dla niego zagrażająca i niezrozumiała. Wynika to ze złożoności systemów instytucjonalnych, organizacyjnych i technicznych. W grę wchodzą również kwestie anonimowości decydentów, gdyż coraz częściej nie znamy ludzi kierujących instytucjami i organizacjami, operatorów systemów technicznych, producentów towarów czy dostawców usług, ponadto ze względu na ograniczoną transparentność nie mamy pełnej możliwości monitorowania ich działań3. Pojęcie kultury zaufania jest, zatem wieloaspektowe, a w swojej koncepcji Piotr Sztompka wyróżnia wiele typów zaufania w zależności od podmiotów, wobec których zaufanie występuje lub nie. W tym wypadku funkcjonariuszy więziennych, będących elementem organizacji społecznej określanej mianem instytucji totalnej. Tworzenie zaufania systemowego w przypadku wszystkich grup dyspozycyjno-mundurowych społeczeństwa polskiego jest trudne do osiągnięcia z uwagi na dziedzictwo historyczne charakteryzujące się wieloma dysfunkcjami, a także stosunkowo krótkim okresem trwania ustroju demokratycznego.
W tym kontekście wyposażenie funkcjonariuszy SW w kamery nasobne w trakcie realizacji przez nich zadań służbowych jest próbą zwiększenia transparentności i kontroli prawidłowości wykonywanych doświadczeprzez nich zadań. Ze społecznego punktu widzenia ma, zatem istotne znaczenie, poprawiające zaufanie obywateli do przedstawicieli instytucji. Zaufanie względem przedstawicieli sektora mundurowego wiąże się z jasnym sprecyzowaniem praw, obowiązków, a także społecznej odpowiedzialności funkcjonariuszy. Można, zatem rzec, że ogół społeczeństwa zyska na wdrożeniu monitoringu pracy funkcjonariuszy, a i sami funkcjonariusze będą mogli udowodnić swoje praworządne działanie poprzez nagrania codziennych czynności. Ponadto rola społeczna funkcjonariusza SW kształtowana jest również poprzez oczekiwania bezpośrednich przełożonych oraz władz centralnych, dlatego drugą grupą zyskującą na wprowadzeniu kamer nasobnych jest kierownictwo SW, które na bieżąco będzie mogło kontrolować sposób wykonywania obowiązków przez szeregowych funkcjonariuszy, a wszelkie nieprawidłowości będą mogły być szybko korygowane. Przełożeni będą mieli dzięki temu permanentny wgląd w życie instytucji, które do tej pory mogło mieć sekretny charakter, gdy było poza bieżącą kontrolą administracyjną.
Jednakże z punktu widzenia człowieka poddanego niejako ciągłej inwigilacji jego poczucie własnej wartości może ulec obniżeniu, gdyż w swoim mniemaniu dodatkowa kontrola, która jednocześnie jest rejestrowana i utrwalana, ewidentnie świadczy o braku zaufania przełożonych do jego poczynań, a także stawia pod znakiem zapytania jego profesjonalizm. Funkcjonariusze często zgłaszają obawy, co do monitorowania i rejestrowania ich czynności służbowych i ewentualnego wykorzystywania w przyszłości nagrań przeciwko nim4. Kamera z pewnością wymusza kontrolę własnego zachowania, jednak człowiek znajduje się w różnych sytuacjach, zwłaszcza ekstremalnych, nagłych lub długotrwałej presji, a takich nie brakuje w więzieniu. Funkcjonariusz może stracić panowanie nad sobą i zachować się w sposób nieprofesjonalny. To właśnie tego najbardziej obawiają się funkcjonariusze, że sprowokowani przez osadzonych podejmą działania, które zarejestrowane przez kamerę będą świadczyć przeciwko nim. Oczywiście zdarzają się przypadki nadużycia uprawnień i łamania prawa przez funkcjonariuszy, wtedy takie zdarzenia mogą zostać zarejestrowane, jak to miało miejsce w więzieniu w Denver5, gdzie policjant pobił aresztanta, a funkcjonariusze służby więziennej przyglądali się tylko z włączonymi kamerami nasobnymi.
Innym aspektem, na który należy zwrócić uwagę jest kultura osobista i postawy etyczne funkcjonariuszy SW. Każda formalna grupa społeczna wytwarza swoją kulturę organizacyjną, na którą nakłada się również podkultura organizacyjna6 obejmująca między innymi specyficzny żargon, rytuały i zachowania przyjęte w tejże grupie, jako normalne, choć dla osób spoza niej mogące uchodzić za nieprofesjonalne. W rzeczywistości nowoprzyjęty funkcjonariusz uczy się od starszych stażem kolegów właśnie nieformalnych przejawów kultury organizacyjnej. Paradoksalnie niektórzy funkcjonariusze nie będą mieli świadomości, że prezentowane przez nich zachowania będą naruszeniem kultury osobistej i etyki zawodowej relacji między nimi a więźniami. Może zdarzyć się, zatem, że poprzez stosowanie kamer zostanie ujawnione „drugie życie” instytucji, co nie jest na rękę jego uczestnikom.
Z psychologicznego punktu widzenia oprócz obniżenia własnej wartości, jako obiektu zaufania u funkcjonariuszy może pojawić się, zwłaszcza w pierwszym okresie stosowania kamer, napięcie emocjonalne związane ze skupianiem się nie na czynnościach służbowych, ale na ich zewnętrznej manifestacji (pozorowanie działań). Może też pojawić się poczucie sztuczności własnych zachowań oraz pokusa, aby obejść ograniczenia własnej autonomii i poszukiwać możliwości nierejestrowania niewygodnych zdarzeń. Innymi słowy funkcjonariusz bardziej będzie się koncentrował na sprzęcie technicznym, niż na wykonywaniu zadań z tym sprzętem. Nie należy zapominać, że wyrwane z kontekstu nagranie, bez analizy zdarzeń poprzedzających je, rzeczywiście może wprowadzić w błąd osobę odtwarzającą film. To, co powinno być dowodem z różnych powodów może zniekształcać obraz całości sytuacji. Stąd przekonanie funkcjonariuszy o przewadze negatywnych konsekwencji wprowadzenia kamer nasobnych, niż korzyści, które mogłyby sprawić, że sprzęt ten będzie im pomocny w realizacji codziennych zadań np., jako element odstraszający nieposłusznych osadzonych, dowód prawidłowości wykonywanych obowiązków itp. Funkcjonariusze obawiają się także narzucenia obowiązku włączania ciągłego zapisu, co odbierają, jako przekroczenie ich prawa do prywatności.
Nie tylko kwestie transparentności działań służby więziennej przemawiają za stosowaniem kamer nasobnych. Drugim czynnikiem jest wzrost zagrożenia funkcjonariuszy ze strony więźniów. Służby Więzienne wzorują się na doświadczeniach stosowania kamer nasobnych przez policję np. w Boynton Beach wykazano zmniejszenie skarg obywateli na pracę policji o 88%, a użycie siły przez policję spadło o 60%7. Podobne wyniki odnotowuje się w wielu krajach na świecie. Londyńska Policja Stołeczna w 2015 r. rozpoczęła trzyletni projekt wdrożenia 22 tyś kamer8. Również trzyletni okres wdrożenia przyjęła Policja w Chicago zaopatrzono już w kamery ponad 7 tyś policjantów9
Funkcjonalności kamer nasobnych
Dostępnych jest wiele modeli kamer nasobnych, prezentujących różne funkcjonalności i wyposażenie.
Podstawowe, przykładowe funkcjonalności kamer nasobnych
- Parametry zapisu HD,
- Obiektyw ok 140⁰,
- Pamięć wewnętrzna 16 do 64GB,
- Podświetlenie IR do pracy w całkowitej ciemności,
- Szyfrowany zapis wideo i dźwięku, kodek MPEG-4,
- Ładowarki grupowe i indywidualne,
- Czas zapisu na jednym ładowaniu od 8 do ponad 12 godzin,
- Wandaloodporna obudowa, oraz pyło i wodoszczelne np. IP67.
Dodatkowe funkcjonalności kamer nasobnych
- Sieć Wi-Fi do strumieniowego przesyłania sygnału wizyjnego i dźwiękowego,
- Łącze Bluetooth do podłączania dodatkowych akcesoriów
- Posiadają opcjonalny GPS,
- Posiadają wbudowany ekran do wglądu w zapisany materiał i ustawienia kamery,
- Wprowadzany nr identyfikacyjny funkcjonariusza,
- Funkcja wyłączania zapisu dźwięku „mute”,
- Występują w postaci mikrofonogłośnika do radiotelefonów lub wbudowane w radiotelefon,
- Umożliwiają podłączenie dodatkowych czujników, wtedy np. wyjęcie broni z kabury, otwarcie drzwi pojazdu, automatycznie uruchamia kamerę i nagrywanie.
- Różnego rodzaju akcesoria i uchwyty Nawiązując do funkcji przycisku
Nawiązując do funkcji przycisku „mute” wyłączającego zapis dźwięku, może powstać sytuacja, gdy nie nagra się dźwięk zsynchronizowany z obrazem. Taka sytuacja miała miejsce w San Francisco, gdy policja zastrzeliła podejrzanego, a w zapisie do obrazu zabrakło 30 początkowych sekund nagrania dźwięku, co utrudniło postępowanie. Nie była to pojedyncza sytuacja, adwokaci zaczynają jednak sądzić, iż wyłączanie dźwięku w kluczowych dla spraw momentach nie jest przypadkowe. Zwracają też uwagę, że złapano funkcjonariuszy policji na niejednym kłamstwie. Zadają pytanie, co by było gdyby nie było materiału z kamer nasobnych? Czas uruchomienia zapisu od włączenia kamery, czasami poprzedzony jest celowo pewnym opóźnieniem, aby nie nagrać rozmowy między funkcjonariuszami, którzy ruszają do zadań. Jednak brak zapisu nawet kilku sekund dźwięku może oznaczać brak dowodu w spawie.
Przycisk funkcyjny może także służyć to tworzenia specjalnych znaczników w materiale wideo, ułatwiających późniejsze przeglądanie wielogodzinnych nagrań.
Po włożeniu kamery do ładowarki następuje przegrywanie zapisu na serwer. Modele wyposażone w Wi-Fi mogą poza wewnętrznym zapisem, strumieniować przesyłanie sygnału wizyjnego i dźwiękowego do zdalnego serwera.
Należy wprowadzić odpowiednie regulacje i procedury, w tym także szkolenie, aby mieć pewność, że zastosowanie kamer nie przyniesie więcej problemów niż te, którym mają zapobiegać11. Precyzyjnego określenia wymaga odpowiedzialność za nagrany materiał, zapis zawiera dane osobowe w postaci wizerunku, dane biometryczne w postaci zapisu dźwięku. Ustalić należy zasady udostępniania, nadzoru i archiwizowania. Zapis może zawierać obrazy nagich osadzonych np. poddawanych kontroli osobistej, czy podczas stosowania środków przymusu bezpośredniego w postaci celi zabezpieczającej, gdzie osadzony przebiera się. Może zawierać zapis rozmów osadzonych (także w trakcie ich rozmów przez telefon) czy funkcjonariuszy lub innych osób.
Rozwiązania przyszłości to możliwość strumieniowania sygnału wizyjnego i dźwiękowego w czasie rzeczywistym, zdalnego włączania kamery i wgląd w strumień video, gdy np. funkcjonariusz nie odpowiada na kontakt radiowy lub telefoniczny. Integracja strumieni z kamer nasobnych z systemami monitoringu wizyjnego VSS (ang. Video Surveillance Systems).
Należy pamiętać o informowaniu stron o nagrywaniu obrazu i dźwięku. Widoczne naklejki z informacją: symbol kamery i informacja o wideo i dźwięku (zdj. 1). Niektóre rozwiązania, gdy kamera zostaje włączona sygnalizuje to dźwiękiem np., co 2 min informując uczestników o nagrywaniu, inne posiadają wbudowany ekran wyświetlający obraz, jaki jest nagrywany, ponadto nagrywanie sygnalizowane jest optycznie świeceniem czerwonych diod.
