Terroryzm stanowi jedno z najpoważniejszych zagrożeń dla współczesnych państw. Ze względu na to, że ataki terrorystyczne stanowić mają środek wywierania nacisku na rządy państw dla osiągnięcia konkretnego celu politycznego, ich zaistnienie w świadomości publicznej musi mieć charakter medialny i wywrzeć długofalowy skutek psychologiczny. Z powyższych względów przedmiotem szczególnej troski służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i porządek publiczny są imprezy masowe. Na ich potrzeby opracowywane są specjalne plany działania, które uwzględniają nie tylko charakterystykę współczesnych imprez masowych, ale także siły i środki, którymi dysponować mogą służby je zabezpieczające oraz sposoby ataku, jaki zastosować mogą potencjalni napastnicy.

Planowanie na wypadek zagrożeń powinno odnosić się do tak zwanego „najgorszego scenariusza", a zatem przewidywać wystąpienie wszelkich, najmniej nawet prawdopodobnych zagrożeń i zbiegów okoliczności. Plany powinny zatem uwzględniać przestępstwa, które nie zostały nigdy wcześniej popełnione w podobnych okolicznościach, zagrożenia ze strony potencjalnych protestów społecznych, zagrożenie atakiem terrorystycznym, a także katastrofą naturalną. Jednocześnie, nie można zapominać o zapewnieniu mechanizmów reagowania na pospolite zdarzenia, takie jak bójki czy pijaństwo1). Plany powstające na wypadek zagrożeń i zakłóceń porządku publicznego powinny przy tym spełniać kilka warunków. Najważniejszym z nich jest proporcjonalność projektowanych środków bezpieczeństwa (np. blokad drogowych, rewizji, rozmieszczania w perymetrze miejsca organizacji widocznych jednostek taktycznych) tak, aby stosowane środki bezpieczeństwa nie były sprzeczne z celami organizowanej imprezy i bardziej niż to konieczne nie zakłócały jej przebiegu. Plany powinny uwzględniać stworzenie czasowych, efektywnych i przystosowanych do organizowanej imprezy struktur organizacyjnych, które pozwolą na sprane zarządzanie bezpieczeństwem w czasie jej trwania.
Planowanie działań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa podczas imprez masowych na skalę krajową powinno rozpoczynać się – jeśli to możliwe – na 12 do 18 miesięcy przed planowaną datą wydarzenia. Im więcej podmiotów zaangażowanych jest w organizację prac zapewnienia bezpieczeństwa podczas wydarzenia, tym więcej czasu potrzebne jest na pełne skoordynowanie ich działań. Uwzględnić należy bowiem, nie tylko służby i instytucje bezpośrednio odpowiedzialne za bezpieczeństwo, ale także podmioty odpowiedzialne za transport, zabezpieczenie medyczne, straż pożarną, inne podmioty administracji rządowej i samorządowej oraz sektor prywatny, na którego funkcjonowanie wpływa organizacja imprezy masowej.
Bezpieczeństwo odpowiednich kategorii imprez masowych powinno być koordynowane przez właściwe dla danej kategorii instytucje wiodące, na przykład w wypadku imprez z udziałem przedstawicieli rządu wysokiego szczebla − wiodącym podmiotem wyznaczone mogłoby zostać Biuro Ochrony Rządu, dla imprez sportowych bądź kulturalnych – Policja, dla wydarzeń silnie nacechowanych politycznie – Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego. W sytuacjach, w których współpraca pomiędzy instytucjami i agencjami odpowiadającymi za bezpieczeństwo danej imprezy może okazać się utrudniona, podpisane zostać powinno porozumienie, regulujące obszary odpowiedzialności poszczególnych podmiotów.
W zakresie koordynacji i dowodzenia zaznaczyć należy zasadniczą różnicę pomiędzy tymi dwoma zakresami zadań. W obszarze koordynacji zidentyfikować należy przede wszystkim takie zadania jak: podział obszarów odpowiedzialności pomiędzy poszczególne podmioty, ustalenie dróg komunikacji i wymiany informacji, ustalenie czasowej spójności realizowanych zadań (ich właściwej kolejności). Koordynacja realizowana jest zatem na poziomie współpracy pomiędzy podmiotami (służbami i instytucjami) odpowiedzialnymi za poszczególne obszary odpowiedzialności.
Dowodzenie to odmienny rodzaj aktywności, polegający przede wszystkim na nadzorze i kontroli realizacji poszczególnych zadań w odrębnych obszarach odpowiedzialności. Realizowane jest zatem na poziomie poszczególnych podmiotów, w ramach istniejących w nich struktur hierarchicznych i z zachowaniem łańcucha dowodzenia i kontroli (command and control chain) wewnątrz odrębnych instytucji.
Zadaniami realizowanymi w ramach zapewniania bezpieczeństwa danej imprezie zarządzać powinno ciało wykonawcze, na czele którego stoi przedstawiciel wiodącej w odniesieniu do danego wydarzenia instytucji. Podstawowe zadania takiego ciała wykonawczego to:

• wyznaczenie wszystkich obszarów funkcjonalnych, w których powinny zostać stworzone odpowiednie plany oraz powołanie grup roboczych, które stworzą odpowiednie plany, a także wyznaczenie terminów dla stworzenia poszczególnych planów,
• dokonanie przeglądu stworzonych planów w celu upewnienia się, że są one kompleksowe, wzajemnie zgodne i realistyczne, a także zapewnienia, że istnieje plan zapasowy dla każdego z najważniejszych obszarów planowania,
• określenie, czy konieczne jest wprowadzenie zmian w codziennej praktyce funkcjonowania służb i instytucji lub regulacjach prawnych dla zapewnienia pełnej ochrony imprezie masowej.

Ilość grup roboczych może się różnić w zależności od organizowanej imprezy, ale wśród najważniejszych obszarów, w których konieczne jest dokonanie odpowiednich ustaleń wstępnych zidentyfikować można następujące zagadnienia:

• zasoby ludzkie,
• regulacje prawne,
• komunikacja,
• wywiad,
• operacje w terenie / bezpieczeństwo obiektu,
• transport / ruch drogowy,
• wsparcie taktyczne,
• kwestie ratownictwa: straż pożarna, ratownictwo medyczne,
• procedury postępowania z osobami zatrzymanymi na miejscu imprezy masowej,
• uwierzytelnianie osób,
• kontakty z mediami,
• szkolenia,
• budżet i logistyka,
• bezpieczeństwo powietrzne,
• infrastruktura krytyczna,
• materiały niebezpieczne / broń masowego rażenia,
• zarządzanie kryzysowe,
• cyberbezpieczeństwo,
• ocena działań po imprezie masowej²⁾.

Jednym z najważniejszych elementów planowania środków bezpieczeństwa imprezy masowej jest przeprowadzenie analizy zagrożeń i ryzyka, które towarzyszyć będzie jej organizacji. Kluczowe obszary, w których taka analiza powinna zostać wykonana, to:

• zidentyfikowanie potencjalnych zagrożeń, z uwzględnieniem przestępczości pospolitej, pożarów, wandalizmu, katastrof naturalnych, protestów, ataków terrorystycznych,
• ocena potencjalnego wpływu pojawienia się danego zagrożenia (ocena wpływu),
• określenie prawdopodobieństwa pojawienia się poszczególnych kategorii zagrożeń,
• sporządzenie oceny kosztów i działań koniecznych dla zapobiegania zidentyfikowanym zagrożeniom.
• Kategorie zagrożeń, które należy wziąć pod uwagę dokonując analizy ryzyka, to:
• zagrożenia dla życia i zdrowia ludzkiego,
• zniszczenie mienia,
• utrata zysku z organizacji przedsięwzięcia, jeśli zagrożenia lub incydenty powstrzymają ludzi od uczestnictwa w imprezie,
• zwiększona odpowiedzialność w związku z zaniedbaniami,
• utrata reputacji powodująca długoterminowe szkody i straty (na przykład w wyniku zmieszonej atrakcyjności turystycznej regionu).

Gromadzenie informacji koniecznych dla właściwej organizacji systemu bezpieczeństwa imprezy masowej wiąże się z pracą z kilkoma podstawowymi źródłami informacji, dostarczającymi danych dotyczących kluczowych zagadnień, do których należą:

• dane dotyczące planów i map miejsca organizowanej imprezy, raportów kontroli przeciwpożarowych itp.,
• dane wywiadowcze nt. potencjalnych zagrożeń dla imprezy, pochodzące zarówno z wewnętrznych, jak i zewnętrznych źródeł,
• dane dotyczące profilu uczestników imprezy,
• dane dotyczące kluczowych hoteli i miejsc pobytowych uczestników imprezy,
• dane dotyczące środków transportu na imprezę.

Wszystkie powyższe kwestie mogą stanowić albo potencjalne źródła zagrożenia, albo słabe punkty systemu bezpieczeństwa i zarządzania bezpieczeństwem, co może skutkować poważnym zagrożeniem dla życia i zdrowia ludzi oraz mienia w wypadku ataku terrorystycznego, zamieszek, bądź katastrofy naturalnej. Analiza zagrożeń podczas imprezy masowej powinna dodatkowo objąć dwa dodatkowe obszary: podatność na cyber-ataki oraz zagrożenia, jakie zakłócenia imprezy masowej i naruszenia jej bezpieczeństwa, stanowić będą w stosunku do ciągłości biznesu.
Wspomniane wcześniej planowanie obszarów odpowiedzialności to jeden z najbardziej kluczowych elementów przygotowania zabezpieczenia imprezy masowej. Określenie zasobów ludzkich, które znajdą się w dyspozycji osób dowodzących akcją na miejscu stanowi jeden z tych obszarów. Określić w tym wypadku należy następujące kwestie:

• ile i jakich posterunków będzie koniecznych dla zabezpieczenia perymetru zewnętrznego, pośredniego i wewnętrznego imprezy?
• jaka obsada będzie konieczna dla poszczególnych stanowisk?
• jak długie będą dyżury na posterunkach?
• jakich specjalności funkcjonariusze muszą znaleźć się w obsadzie poszczególnych posterunków (specjaliści IT, wsparcie administracyjne, dyspozytorzy, przewodnicy psów policyjnych, patrole rowerowe, patrole konne)?
• czy obsada posterunków może potrzebować poświadczeń bezpieczeństwa uprawniających do dostępu do informacji niejawnych?
• współpraca ze specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi.

Szczególnej uwagi wymaga również skierowanie odpowiedniego personelu do kontaktów i współpracy z hotelami i miejscami pobytowymi uczestników imprezy masowej.
Niezwykle istotnym elementem planowania systemu zabezpieczeń dla imprezy masowej jest kwestia fizycznego bezpieczeństwa obiektu, w którym odbywać się będzie impreza, a także ustanowienie właściwego systemu kontroli dostępu do tego obiektu / miejsca.

Rys. 1. Planowanie perymetru imprezy masowej³⁾

Określenie właściwych procedur dostępu do poszczególnych stref imprezy, a równocześnie ustanowienie odpowiedniego systemu uwierzytelniania osób, które nie podlegają kontroli na poszczególnych punktach dostępowych stanowi o jednym z najważniejszych elementów systemu bezpieczeństwa.
Perymetr zewnętrzny (obszar wskazany na Rys. nr 1. najbardziej zewnętrzna strefa zabezpieczana przez służby odpowiedzialne za bezpieczeństwo imprezy) to obszar, w którym powinien zostać ograniczony ruch pojazdów, ale niekoniecznie pieszych. Kluczowym zagrożeniem mogą być ładunki wybuchowe podłożone w pojazdach. W zależności od rodzaju imprezy masowej, przeciw-środki uwzględniać mogą użycie:

• zespołów obserwacyjnych,
• mobilnych sił operacyjnych,
• stałych posterunków w i wokół perymetru.

Perymetr pośredni (patrz Rys. nr 1.) to obszar, w którym środki bezpieczeństwa sięgać mogą od inspekcji wizualnej do użycia urządzeń wykrywających oraz pełnych rewizji. Kwestie, które należy wziąć pod uwagę przy planowaniu środków bezpieczeństwa dla tego obszaru, to:

• czas i środki potrzebne do wprowadzenia ścisłych środków kontroli,
• podział ról pomiędzy siły porządku publicznego i przedstawicieli specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych.

Perymetr wewnętrzny (patrz Rys. nr 1.) to obszar, w którym znaleźć się mogą przedstawiciele rządu, sportowcy, artyści – bohaterowie danej imprezy, a także obszar za kulisami ewentualnego przedstawienia / imprezy. Podstawowym środkiem bezpieczeństwa dla tej strefy powinno być sprawdzanie dokumentów uwierzytelniających, upoważniających do wstępu do perymetru wewnętrznego. Dodatkowe środki bezpieczeństwa to między innymi przeszukanie pod kątem materiałów wybuchowych i broni oraz zabezpieczenie terenu przed przybyciem osób VIP.
Jednym z najskuteczniejszych sposobów zapewnienia bezpieczeństwa imprez masowych, szczególnie pod kątem zapobiegania atakom terrorystycznym, jest gromadzenie i analiza informacji wywiadowczych. Proces gromadzenia i analizy informacji może być postrzegany z dwóch perspektyw:

• przygotowań przed imprezą, jako wspomaganie procesu planowania,
• trwania imprezy, jako wspomaganie zarządzania nią.

Efektywne informacje o charakterze wywiadowczym pochodzić muszą ze zróżnicowanych źródeł. Wśród źródeł tych znaleźć się powinny zarówno służby porządku publicznego i służby specjalne, jak i miejscowa społeczność, świat biznesu, media i środowiska przestępcze. Opieranie swoich planów na tak szerokim wachlarzu źródeł informacji o potencjalnych zagrożeń jest gwarancją tego, że nie umknie uwadze planujących pozornie pospolite przestępstwo, którego popełnienie może być sygnałem o przygotowaniach do ataku terrorystycznego.
Gromadzenie i analiza informacji, a raczej wyniki prac prowadzonych w tym zakresie, stanowią podstawę działań w niemal każdym z pozostałych obszarów przygotowań. Osoby odpowiedzialne za gromadzenie i analizę informacji powinny być zaangażowane w sporządzanie analiz ryzyka. Ostatecznym celem zarówno rozpoznania, jak i analizy, jest takie sformułowanie przetworzonych informacji, które pozwoli na optymalizację decyzji dotyczących przeciwdziałania terroryzmowi. Działanie to zmierza do stanu, w którym siły i środki alokowane są zgodnie z opartą na alternatywnych modelach redukcji ryzyka zasadą efektywności ponoszonych na zabezpieczenie antyterrorystyczne kosztów. Dzięki temu alokacja zasobów proporcjonalna jest do dystrybucji ryzyka pomiędzy podmiotami, które są przedmiotem zabezpieczenia antyterrorystycznego.
Ryzyko ze strony terroryzmu składa się z trzech podstawowych elementów⁴⁾:

• zagrożenia, jakie terroryzm stanowi w stosunku do celu,
• podatności celu na atak terrorystyczny,
• konsekwencji potencjalnego, udanego ataku na cel.

Miarą ryzyka ze strony terroryzmu są zatem oczekiwane konsekwencje istniejącego zagrożenia, które dla danego celu, danego sposobu ataku oraz danego typu szkód mogą zostać wyrażone jako:

 
RYZYKO = ZAGROŻENIE x PODATNOŚĆ x KONSEKWENCJE

 
Równanie nr 1⁵⁾

Dany podmiot może stanowić zagrożenie, jeśli ma zarówno zamiar, jak i środki do przeprowadzenia zamachu terrorystycznego. Zagrożenie dla celu powinno natomiast być definiowane jako prawdopodobieństwo, że określony cel zostanie w określony sposób zaatakowany w określonym czasie. Podatność na atak określić można natomiast jako prawdopodobieństwo, że szkody się pojawią, w razie zaistnienia zagrożenia. Do szkód tych zaliczyć można ofiary śmiertelne, rannych, straty w mieniu lub inne – dla każdego rodzaju szkód potrzebna będzie osobna ocena podatności. Konsekwencje będą to rozmiary i rodzaj szkód, które wystąpią w wypadku udanego ataku terrorystycznego.
Istotnym zadaniem osób odpowiedzialnych za gromadzenie i analizę informacji jest także opracowywanie biuletynów informacyjnych oraz badanie potencjalnie groźnych sytuacji. Wśród zadań zespołu może znaleźć się także nawiązanie odpowiedniej współpracy z operatorami sieci telefonicznych na wypadek konieczności nagłego zastosowania środków nadzoru operacyjnego (np. w wypadku telefonu z informacją o podłożeniu ładunku wybuchowego). W czasie trwania imprezy masowej zespół odpowiedzialny za gromadzenie i analizę informacji powinien znajdować się w tym samym miejscu, w którym rozlokowane zostało centrum dowodzenia i komunikacji. Zespół ten powinien przedstawiać codzienne raporty kierownictwu operacji zabezpieczającej. W razie zaistnienia takiej konieczności, na przykład w wypadku powzięcia informacji o potencjalnym zagrożeniu, członkowie zespołu informacyjno-analitycznego zaangażowani mogą zostać we wsparcie dochodzenia.
Zapewnienie wsparcia taktycznego stanowi jedną z ostatnich linii obrony na wypadek zagrożenia dla imprezy masowej. Zależnie od rodzaju imprezy masowej, której zabezpieczenie jest przygotowywane, osoby planujące środki bezpieczeństwa powinny uwzględnić możliwość wystąpienia konieczności użycia jednostek taktycznych, na przykład pododdziałów antyterrorystycznych. Pododdziały takie powinny być gotowe do podjęcia działania w trybie natychmiastowym, tj. czekać na wezwanie w pobliżu miejsca organizacji imprezy. Wśród obszarów, w których zadania może realizować dana jednostka, znaleźć się powinny:

• negocjacje w sprawie uwolnienia zakładników,
• kontrobserwacja,
• strzały snajperskie,
• szturm.

W wypadku zaistnienia zagrożenia atakiem terrorystycznym podczas imprezy masowej, wiodącą rolę przejąć powinna instytucja narodowa odpowiedzialna w skali kraju za zwalczanie terroryzmu.
Informacja na temat imprezy masowej, a także stosowanych środków bezpieczeństwa, do których muszą się dostosować jej uczestnicy (na przykład zakaz wnoszenia określonych kategorii przedmiotów) musi dotrzeć do szerokich grup odbiorców. Dlatego, istotne jest stworzenie efektywnych i wiarygodnych mechanizmów komunikacji społecznej. Koordynator odpowiedzialny za komunikację społeczną powinien być zaangażowany w każdy etap przygotowania imprezy. Jest to tym istotniejsze, że w wypadku zaistnienia jakiegokolwiek kryzysu, a szczególnie kryzysu będącego skutkiem ataku terrorystycznego, możliwość uspokojenia nastrojów paniki oraz przekazania informacji o stosowanych środkach przywracania ładu i porządku publicznego może stać się jednym z najważniejszych narzędzi, jakimi dysponować będą organizatorzy imprezy oraz osoby odpowiedzialne za jej bezpieczeństwo.
Jak nietrudno zauważyć, bezpieczeństwo imprez masowych we współczesnym świecie zmierza w kierunku budowania systemów zabezpieczeń na miarę ochrony elementów infrastruktury krytycznej państwa. Wraz z rozwojem technologii wykrywczych i identyfikacyjnych oraz zwiększaniem mobilności urządzeń koniecznych do ich wykorzystania, spodziewać się możemy kontroli przed meczem piłki nożnej, podczas której użyte zostaną:

• urządzenie do identyfikacji cech biometrycznych (np. skaner siatkówki),
• czytnik linii papilarnych jako urządzenie uwierzytelniające, poświadczające posiadanie upoważnienia do wstępu na obszar wewnętrznego perymetru imprezy.

Wydaje się, że taki rozwój sytuacji jest nie tylko konieczny, ale także stosunkowo bliski w czasie.
----------------
*Artykuł zawiera treści prezentowane podczas Konferencji "Badania Operacyjne i Systemowe - BOS 2008", która odbyła się w dniach 18-20 września 2008 r. w Rembertowie pod Warszawą w Akademii Obrony Narodowej.
---------------
Krzysztof Liedel - http://www.liedel.pl/

1) Connors E. (2007) Planning And Managing Security For Major Special Events: Guidelines for Law Enforcement, U.S. Institute for Law and Justice, Alexandria, Virginia, 7.
2) Ibidem, vii.
3) Opracowanie własne na podstawie: Connors E. (2007), 35.
4) Estimating Terrorism Risk, Henry H. Willis, Andrew R. Morral, Terrence K. Kelly, Jamison Jo Medby, Rand 2005.
5) Ibidem.

Artykuł został opublikowany w: "Terroryzm" 4/2008, s. 10.

fShare

Tweet