Ostatnie dziesięciolecia to okres szybkiego rozwoju transportu zbiorowego. Za sprawą czynników takich jak: znaczny wzrost populacji miast, rozwój obszarów metropolitarnych, dynamiczne społeczeństwo oraz zmniejszenie kosztów związanych z podróżami lotniczymi, doprowadziły do rozbudowy infrastruktury transportowej m.in. kolei metropolitarnych (metro), nowoczesnych centrów przesiadkowych oraz terminali lotniczych.

W wielu krajach, w tym również w Polsce, nastąpił jednocześnie rozwój kolei szybkiego ruchu i w pewnym sensie renesans transportu kolejowego. Infrastruktura transportowa o jakiej tu mowa każdego dnia umożliwia przemieszczanie się ogromnej rzeszy ludzi. Co za tym idzie, kluczowym jest zapewnienie tym osobom maksymalnego bezpieczeństwa oraz szybkiego dostępu do informacji. Jednym z narzędzi służących do realizacji tego celu są nowoczesne systemy komunikacji głosowej.

Na wyposażeniu dworca, terminalu pasażerskiego, czy też węzła komunikacyjnego zazwyczaj znajdzie się kombinacja systemów komunikacji głosowej. Będą to w szczególności:

• systemy informacji pasażerskiej,
• systemy przywoławczo-alarmowe,
• Dźwiękowe Systemy Ostrzegawcze (DSO).

Zadaniem systemu informacji pasażerskiej jest dostarczanie podróżnym głosowych informacji o realizacji planu połączeń oraz możliwych odstępstw od tego planu jak np. opóźnienia pociągów, odwołanie lotów itp.. System ten odpowiada również za emisję komunikatów mających na celu kierowanie przepływem pasażerów oraz wywoływanie pasażerów do podjęcia pewnych czynności (np. stawienia się na Gate). Przykładami systemów tego typu będą FIS (Flight Information System), bądź SDIP (System Dynamicznej Informacji Pasażerskiej wdrożony przez PKP PLK). Ze względu na swoją funkcjonalność system tego typu będzie ściśle zintegrowany z bazą danych obiektu/przewoźników. Coraz częściej systemy tego typu wyposażone są ponadto w zintegrowaną aplikację Text-to-Speech odpowiedzialną za syntezę komunikatów głosowych - co eliminuje problem zmniejszonej zrozumiałości mowy, jaka występuje w przypadku niedoświadczonych mówców.

System przywoławczo-alarmowy typu interkom to system komunikacji krytycznej, którego zadaniem jest zapewnienie komunikacji głosowej pomiędzy pasażerami, a personelem odpowiedzialnym za zachowanie porządku i niesienie pomocy potrzebującym. Na system ten składają się serwer, interkomy dyspozytorskie oraz moduły komunikacyjne, często potocznie zwane punktami INFO-SOS, które zlokalizowane będą w kluczowych punktach obiektu. Punkty INFO-SOS odnaleźć można w takich miejscach jak perony dworcowe, poczekalnie, ciągi komunikacyjne itp.. Urządzenie tego typu wyposażone jest w przycisk, który inicjalizuje połączenie z interkomem w dyspozycji np. służb ochrony, operatorów systemu monitoringu wizyjnego lub aplikacji PSIM. Przewagą w zastosowaniu takiego rozwiązania jest fakt, że osoba potrzebująca pomocy nie musi w tej sytuacji posiadać wiedzy z kim powinna się kontaktować, ani też posiadać własnego narzędzia komunikacji. System oferuje ponadto przydatne funkcje, takie jak:

• możliwość integracji z CCTV oraz VMS, co umożliwia przekazanie operatorowi systemu wizerunku osoby inicjalizującej połączenie, a także podgląd wydarzeń, dzięki czemu operator ma możliwość podjęcia bardziej adekwatnych działań, a także znacznie ograniczone jest ryzyko występowania fałszywych alarmów.
• możliwość rejestracji i przechowywania w pamięci serwera treści przeprowadzanych rozmów, które mogą następnie posłużyć jako dowód podjęcia działań przez personel obiektu.
• możliwość integracji z systemami telefonicznymi za pośrednictwem protokołu komunikacyjnego np. SIP, co w praktyce pozwala wykorzystać urządzenia mobilne - jak smartfony - w roli interkomów.

Dźwiękowy System Ostrzegawczy (DSO) to system rozgłoszeniowy wyposażony w mechanizmy diagnostyczne oraz redundancje, które zapewniają mu możliwość zachowania ciągłości pracy nawet w sytuacji występowania usterek.

Ustawodawca określił wymóg formalny stosowania systemów tego typu - w przypadku obiektów transportu zbiorowego, na mocy Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 roku w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów stosowanie DSO jest wymagane dla:

• dworców i portów (lotnicznych, morskich), przeznaczonych do jednoczesnego przebywania powyżej 500 osób
• stacji metra i kolei podziemnych

W Polsce systemy DSO i ich elementy podlegają certyfikacji na normę zharmonizowaną EN54 oraz procesowi dopuszczenia wyrobu do użytkowania w ochronie przeciwpożarowej (Świadectwo Dopuszczenia CNBOP). Dokumenty te określają zakres funkcjonalności oraz wymogów technicznych, które systemy te powinny spełniać. Wymagania funkcjonalne dla systemów typu DSO objaśniono w sposób szczegółowy również w Wytycznych Projektowania, Instalowania, Uruchamiania, Obsługi i Konserwacji Dźwiękowych Systemów Ostrzegawczych autorstwa połączonego komitetu technicznego CNBOP oraz SITP, jakie ukazały się w kwietniu 2021 roku.

Systemy DSO w Polsce projektuje się w sposób, aby m.in.:

1. system po otrzymaniu sterowania z SSP stawał się niezdolny do realizacji funkcji niezwiązanych z alarmowaniem i przystępował do realizacji zaprogramowanego scenariusza rozgłaszania
2. system zapewniał możliwość rozgłaszania w strefie nawet na wypadek usterki obwodu głośnikowego. Z tego względu dla każdej strefy nagłośnienia projektowane są co najmniej 2 obwody głośnikowe zasilane z osobnych wzmacniaczy, lub też separowanych wyjść (AB) wzmacniacza
3. system posiadał mechanizmy samo-diagnostyki elementów centrali CDSO oraz monitorowania sprawności podłączonych linii głośnikowych pod kątem: zwarcia, rozwarcia, bądź doziemienia - a także mechanizmy raportowania występowania usterek
4. system posiadał funkcję wzmacniacza rezerwowego, który załączany jest automatycznie w sytuacji awarii wzmacniacza podstawowego i przejmuje jego funkcje - tym samym zapewniając ciągłość pracy
5. system posiadał zasilanie awaryjne (akumulatorowe) zapewniające podtrzymanie w sytuacji utraty zasilania podstawowego

Za sprawą powyższych cech systemy typu DSO odznaczają się wysoką niezawodnością i dostępnością. Jako, że są to cechy bardzo pożądane w kontekście obiektów w służbie transportu zbiorowego, to w praktyce systemy DSO, bądź też systemy rozgłoszeniowe (DSR), posiadające ww. cechy Dźwiękowych Systemów Ostrzegawczych instalowane są nawet w obiektach, dla których nie ma wymogu formalnego ich stosowania.

Sercem systemów komunikacji i bezpieczeństwa będzie Centrum Kontroli Operacyjnej - w przypadku pojedynczych obiektów rolę tego centrum pełnić może np. pomieszczenie monitoringu, zaś w aplikacjach sieciowych będzie to jedno, lub więcej Centrów Sterowania. W lokalizacji tej znajdować się powinno stanowisko Operatora systemu, które scalać będzie zainstalowane systemy. Składać się na nie będzie kombinacja takich narzędzi jak: pulpit rozgłoszeniowy, stacja interkomowa, komputer wyposażony w aplikacje zarządzające systemów, a także interfejs aplikacji Systemu Zarządzania Budynkiem (BMS) lub Systemu Zarządzania Bezpieczeństwem (PSIM).

System typu PSIM (Physical Security Information Management) umożliwia zbiorcze zarządzanie szeroką gamą systemów nie tylko z segmentu bezpieczeństwa i komunikacji, ale też automatyki, monitoringu i wielu innych. System PSIM umożliwia przetwarzanie danych dostarczanych przez te systemy, celem identyfikacji zachodzących w obiekcie wydarzeń i wdrożenia procedur działania, które pozwolą zwiększyć bezpieczeństwo i poprawić wydajność operacyjną. Do głównych zalet systemów PSIM należą:

• niezależność systemu integrującego od systemów wykonawczych w zakresie realizacji ich podstawowych zadań,
• możliwość wdrożenia zautomatyzowanych procedur i scenariuszy, optymalnych dla potencjalnych zagrożeń,
• dostosowany do specyfiki danego obiektu interfejs użytkownika, zazwyczaj w formie rozbudowanego interfejsu graficznego tworzonego pod konkretny projekt.

Coraz częstszym wymogiem w przypadku dużych obiektów transportu zbiorowego jest integracja systemów komunikacji, mająca na celu usprawnienie ich obsługi oraz uzyskanie wysokiego poziomu synergii, pozwalającego na wdrożenie zaawansowanych (i przede wszystkim zautomatyzowanych) procedur bezpieczeństwa. Są to bardzo istotne potrzeby z punktu widzenia zarządzania obiektami, w których stosunkowo nieliczny personel odpowiada za płynny przepływ pasażerów i zapewnienie im bezpieczeństwa.

Zintegrowany System Komunikacji o jakim mowa to rozwiązanie, które łączy w sobie elementy systemu rozgłoszeniowego spełniającego wymogi normy EN54, interkom, a ponadto oferuje ujednolicony interfejs zarządzania oraz integracji z systemami trzecimi.

Taka kombinacja pozwala spełnić większość typowych wymogów stawianych przed omawianymi w tym artykule systemami komunikacyjnymi w aplikacjach transportu - w szczególności:

• możliwość rozgłaszania komunikatów automatycznych, co usprawnia pracę obiektu, a także umożliwia zautomatyzowaną realizację procedur bezpieczeństwa, bez ryzyka wystąpienia błędu ludzkiego,
• możliwość rozgłaszania komunikatów ręcznych przez personel obsługi obiektu, co pozwala w sposób dynamiczny reagować na nawet nieprzewidziane zagrożenia,
• możliwość nawiązywania połączeń dwukierunkowych pomiędzy podróżnymi i personelem obsługi, celem uzyskania niezbędnych informacji, lub pomocy w sytuacji kryzysowej,
• ścisłą integrację z systemami bezpieczeństwa, wizualizacji i zarządzania systemami technicznymi, takimi jak BMS, PSIM, VMS, czy też SCADA,
• możliwość integracji z urządzeniami przenośnymi jak radiotelefony, czy też smartfony pracowników, co pozwala obsłudze obiektu wykorzystywać system nawet w ruchu, lub też w trakcie podejmowania interwencji.

Systemy komunikacji głosowej i bezpieczeństwa są istotnym elementem wyposażenia każdego obiektu związanego z transportem zbiorowym. Ich zastosowanie umożliwia znaczne zwiększenie komfortu i bezpieczeństwa pasażerów w podróży.

mgr inż. Krzysztof Młudzik
Czynny elektroakustyk z wieloletnim doświadczeniem w branży systemów bezpieczeństwa. Ukończył studia na Katedrze Systemów Multimedialnych Politechniki Gdańskiej. Pracował m.in. w firmach TOA Electronics oraz Ambient System, w której pełni aktualnie funkcję dyrektora technicznego.

fShare

Tweet