W polskich więzieniach dobre relacje funkcjonariuszy z osadzonymi traktuje się jako niewłaściwe i konsekwentnie eliminuje. Tymczasem, te dobre relacje to jeden z filarów ochrony dynamicznej, współcześnie najskuteczniejszej formy ochrony¹. W więzieniach Norwegii, Niemczech, Portugali traktowanie osadzonych z godnością, humanitaryzmem z jednoczesnym ograniczaniem nadzoru i kontroli, przynosi niepodważalne korzyści w postaci mniejszej liczby zdarzeń i utrzymania wyższego poziomu bezpieczeństwa.

Funkcjonariusz Służby Więziennej musi posiadać wysoki poziom kultury osobistej, etyki zawodowej, rozumienia swojej roli w procesie przywracania osadzonych do społeczeństwa, swoją postawą stanowić dobry przykład dla osadzonych. Ochrona dynamiczna wymaga od kadry dużych kompetencji w zakresie umiejętności komunikacyjnych, wychowawczych, negocjacyjnych i mediacyjnych. Niestety, funkcjonariusz który posiada braki kompetencyjne, w sytuacjach konfliktowych bardzo często przyjmuje postawy konfrontacyjne, siłowe co eskaluje zdarzenia zamiast im zapobiegać. W polskich więzieniach jednym z podstawowych przedsięwzięć ochronnych są kontrole. Przeprowadza się następujące rodzaje kontroli²:

• osobistą lub pobieżną osadzonego;
• cel i innych pomieszczeń w oddziałach mieszkalnych;
• pomieszczeń poza oddziałami mieszkalnymi;
• paczek i przedmiotów pojazdów; generalną.
  Ponadto, przy wejściu do jednostki penitencjarnej realizowane są następujące kontrole³ :
• legitymowania w celu ustalenia tożsamości;
• sprawdzenia pojazdów;
• przy pomocy urządzeń technicznych lub psa specjalnego – odzieży i ubrania osób ubiegających się o wstęp oraz przeglądania zawartości ich bagaży i innych przedmiotów, które posiadają;
• manualnej – odzieży i ubrania osób ubiegających się o wstęp oraz przeglądania zawartości ich bagaży i innych przedmiotów, które posiadają;
• osobistej – osób ubiegających się o wstęp.

Każda z wymienionych powyżej kontroli realizowana jest wg procedur i praktyki penitencjarno-ochronnej. Część kontroli realizowanych w polskich więzieniach jest obligatoryjna a część fakultatywna. Ta fakultatywność kontroli, pozwala na jej nadmiarowe stosowanie, co przekłada się na zniechęcenie i rutynę kadry. Ponadto, kiedy wystąpi zdarzenie, to funkcjonariusz z pierwszej linii (bezpośredniego kontaktu z osadzonym) ponosi konsekwencje w postaci odpowiedzialności dyscyplinarnej lub karnej.

Do wymienionych wyżej kontroli mogą być wykorzystane następujące, przykładowe urządzenia:

• Ręczne wykrywacze metali;
• Bramkowe wykrywacze metali;
• Detektory narkotyków i materiałów wybuchowych;
• Alkomaty;
• Kamery inspekcyjne;
• Detektory telefonów komórkowych;
• Detektory elektroniki;
• Skanery rentgenowskie bagażu i przesyłek.

Ręczne wykrywacze metali – wykrywają metale żelazne i nieżelazne jak złoto, srebro, aluminium. Nie wszystkie modele służą do kontroli osób. Ze względów bezpieczeństwa, funkcjonariusz powinien wybierać detektor pozwalający na zachowanie dystansu do kontrolowanej osoby. Pozwala to dokonać kontroli osoby bez niebezpiecznego pochylania się np. do kontroli okolic obuwia. Należy okresowo sprawdzać wielkość wykrywanych przedmiotów metalowych, czy ktoś nie zmienił ustawień detekcji lub nie doszło do uszkodzenia detektora. Z reguły duże przedmioty są wykrywane, problem występuje przy mniejszych jak żyletki, nożyki od jednorazowej maszynki do golenia lub igieł. Urządzenia spełniające amerykańskie standardy produkowane są do detekcji przedmiotów metalowych zgodnych z kategoriami wielkości wykrywanych przedmiotów od MD-1 do MD-4. Niestety, dostępnych jest coraz więcej przedmiotów niedozwolonych, które nie są wykrywane przez detektory metali np. noże wykonane z ceramiki, szkła, drewna, plastiku czy włókien węglowych i ukryte w innych przedmiotach, jak grzebienie do włosów czy klamry od pasków. Instrukcja od danego modelu detektora powinna być dołączona do instrukcji stanowiskowej tak, aby funkcjonariusz mógł zapoznać się z zasadami obsługi i możliwości kontroli osób tj. kobiet w ciąży, osób z rozrusznikiem serca, implantami słuchu czy bionicznymi kończynami⁴ . Producent musi dopuszczać kontrolę takich osób z jednocześnie spełnionym warunkiem braku przeciwskazań lekarskich (brak zagrożenia życia i zdrowia osoby).

Bramkowe wykrywacze metali – wykrywają metale żelazne i nieżelazne jak złoto, srebro, aluminium. Występują one w wielu rozwiązaniach konstrukcyjnych: przenośne, stacjonarne, do zabudowy w przejściu, odporne na warunki atmosferyczne. Mogą posiadać wiele stref detekcyjnych, pozwalających na dokładną lokalizację wykrytego przedmiotu metalowego. Posiadają dodatkowe funkcjonalności jak interfejs sieciowy do zdalnych aplikacji lub integracji z systemami zabezpieczeń elektronicznych. Można wybrać modele z rozpoznawaniem kierunku ruchu osób, funkcją zliczania osób, dodatkowymi detektorami np. telefonów komórkowych, małej elektroniki, temperatury przechodzących osób czy substancji promieniotwórczych⁵ . Ze względu na wiele stref i programów detekcji, natężenie pola elektromagnetycznego, urządzenia te wrażliwe są na pobliskie (do 2 m) ruchome przedmioty metalowe i zmiany pola elektromagnetycznego. Podczas instalacji należy spełnić wymagania producenta co do lokalizacji bramkowego detektora metali, odległości od wspomnianych przedmiotów i pól. Urządzenia te podczas uruchomienia dokonują adaptacji do występujących zakłóceń. W związku z częstym posiadaniem przez osoby poddawane kontroli, małych przedmiotów metalowych jak klucze, monety, zegarki, przedmioty jubilerskie, klamry od pasków przy bramkowych detektorach metali należy stosować dedykowane korytka do takich przedmiotów, wykonane z metalu stanowią ekran eliminujący detekcję tych przedmiotów w pobliżu bramki.

Detektory narkotyków i materiałów wybuchowych – najczęściej chromatografy gazowe, urządzenia przenośne bądź stacjonarne, działają na zasadzie spektrometrii lotnych jonów. Urządzenia wykrywające śladowe ilości substancji. Wymagają dokonywania systematycznych pomiarów tak, aby można było stwierdzić czy nastąpił wzrost obecności substancji, utrzymanie czy spadek.

Alkomaty – urządzenia służące do pomiaru zawartości alkoholu w wydychanym powietrzu. Te prostsze pokazują wynik mieszczący się w ustalonych zakresach, a dokładniejsze często z drukarką, pozwalają na uzyskanie dokładnego pomiaru ilości promili w wydychanym powietrzu. Zasada wykonywania pomiaru polega na wykonaniu co najmniej dwukrotnego pomiaru wydmuchiwanego powietrza, drugi pomiar po 15 minutach (ma to na celu wyeliminowanie pozytywnych wyników pomiaru spowodowanych np. lekami, cukierkami z alkoholem itp.). Wymagają okresowej kalibracji, związane jest to ze skutkiem dyscyplinarnym, jaki niesie pozytywny wynik testu dla kontrolowanego osadzonego. Urządzenia pozwalające także dokonać pomiaru z otoczenia (bez wymuszonego obiegu powietrza) służą do szybkiego rozpoznawania płynów znalezionych w butelkach.

Kamery inspekcyjne – kamery te służą do kontroli przedmiotów, pomieszczeń i pojazdów. Nie wolno ich stosować do kontroli osób lub „ukrytego” monitoringu. Doskonale nadają się do kontroli kratek wentylacyjnych, kaloryferów, rur wodno-kanalizacyjnych (wodoodporne), wąskich przestrzeni za szafkami, półkami, konstrukcji sprzętu kwaterunkowego. W zależności od technologii wykonania różnią się średnicą głowicy i przewodu giętkiego⁶.

Detektory telefonów komórkowych – Są to odbiorniki radiowe w zakresie częstotliwości i systemów komórkowych, ale także innych rodzajów komunikacji radiowej jak Wi-Fi czy Bluetooth. Często jest to skaner w szerokim zakresie częstotliwości, z anteną dookólną lub kierunkową, wbudowaną lub zewnętrzną. Umożliwiający detekcję, realizację nasłuchu sygnałów i alarmowania w czasie rzeczywistym. Paleta dostępnych urządzeń jest duża, można spotkać urządzenia: od najprostszych przypominających pager-y, umożliwiających detekcję pojedynczych systemów GSM, po profesjonalne analizatory widma i szerokopasmowe skanery częstotliwości z antenami kierunkowymi. Bywają urządzenia wbudowane w bramkowe detektory metali, przenośne, stacjonarne czy systemowe zainstalowane w obiekcie, połączone w sieć i wizualizowane w specjalnym oprogramowaniu⁷. Detektory te wykrywają włączone telefony komórkowe, które nadają sygnały np. techniczne do stacji BTS, wysyłanie SMS i MMS, rozmowę telefoniczną lub sygnały Wi-Fi i Bluetooth. Coraz trudniej stosować proste metody detekcji telefonów komórkowych, ponieważ Służba Więzienna korzysta z innych urządzeń pracujących w zakresie częstotliwości detektorów np. radiowe liczniki ciepła, energii, kamery inspekcyjne z bezprzewodowymi ekranami, tablety do podpisu elektronicznego, radiotelefony z modułami Wi-Fi i Bluetooth, kuchenki mikrofalowe itp.

Detektory elektroniki – do takich urządzeń zaliczane są detektory złącz nieliniowych (ang. non-linear junction detectors – NLJD). Służą one do detekcji elektroniki zawierającej półprzewodniki. Pozwalają na wykrycie przedmiotów zawierających elektronikę już od wielkości 1 cm2 , zarówno elektroniki aktywnej – włączonej/zasilanej jak i pasywnej – wyłączonej lub nieposiadającej zasilania⁸ .
Mogą być stosowane do detekcji ukrytej elektroniki w: pomieszczeniach, ich ścianach, sufitach oraz podłogach, meblach, przedmiotach (np. półkach, odzieży), przesyłkach i paczkach, samochodach oraz ich ładunkach, innych miejscach, przedmiotach i obszarach.
Detektory elektroniki umożliwiają wykrycie: wszelkiej elektroniki zawierającej półprzewodniki, telefonów komórkowych (włączonych, jak i wyłączonych), kart SIM, nośników danych jak pendrive, kart pamięci, ukrytych kamer, podsłuchów, dyktafonów, rejestratorów video itp.

Ze względu na zastosowanie mikrofal dużej mocy, anten tych urządzeń nie wolno kierować w stronę osób (poza rozwiązaniami dedykowanymi do kontroli osób np. bramek zdj. 7).

Skanery rentgenowskie bagażu i przesyłek – poprzez emisję i przenikanie promieniowania rentgenowskiego przez przedmioty, pozwalają zidentyfikować kontrabandę. Obecnie jedno z najnowszych rozwiązań to skanery X-Ray dające obraz 3D tzw. MVCTC (Multi-View and Computed Tomography Capable). Stosowanie urządzeń wytwarzających promieniowanie jonizujące usankcjonowane jest przepisami ustawy prawo atomowe⁹ i wymaga zezwolenia wydawanego przez prezesa Państwowej Agencji Atomistyki (PAA). Szczegółowe regulacje określają: wydanie zezwolenia, zasady stosowania, wymagane prawem pomiary dozymetryczne, procedury eksploatacyjne, wymagane dokumentacje i zasady kontroli¹⁰. Uruchomienie jak i naprawy skanera rentgenowskiego dokonuje firma posiadająca stosowne zezwolenie PAA. Funkcjonariusze przystępując do pracy z tymi urządzeniami muszą zostać skierowani do lekarza medycyny pracy, z zamieszczoną informacją na skierowaniu o pracy z urządzeniem wytwarzającym promieniowanie jonizacyjne. Ponadto muszą ukończyć szkolenie z ochrony radiologicznej i obsługi danego modelu urządzenia. Coraz nowocześniejsze techniki obrazowania pozwalają uzyskiwać wysoką rozdzielczość obrazów z funkcją rozpoznawania przedmiotów i substancji. Doskonale nadają się do rozpoznawania elektroniki, przedmiotów z ceramiki i wielu innych. Należy prowadzić kwartalną dozymetrię z protokołami z pomiarów, za pomocą dozymetrów indywidualnych, środowiskowych (miejsca pracy) lub pomiary realizowane przez uprawnioną osobę (inspektora ochrony radiologicznej).

Poza przywołanymi wyżej urządzeniami, do realizacji kontroli w więzieniach stosuje się także:

• Chemiczne testy substancji psychoaktywnych;
• Młotki drewniane, gumowe, stalowe do kontroli zabezpieczeń mechanicznych;
• Pręty do kontroli załadunku pojazdu;
• Lustra inspekcyjne;
• Psy specjalne wykrywające narkotyki i materiały wybuchowe.

Aby uniknąć konfliktów lub niepotrzebnych czynności wykonywanych przez funkcjonariuszy, przed wejściem do jednostki penitencjarnej, na tablicy informacyjnej (a także na stronie www jednostki) powinny być zamieszczone informacje o stosowanych urządzeniach do kontroli oraz psach specjalnych.

Funkcjonariusz wyposażony w urządzenia mechaniczne lub elektroniczne ma obowiązek wykorzystywania ich do kontroli¹¹. Obowiązujące przepisy nie różnicują urządzeń i narzędzi oraz nie dają funkcjonariuszowi możliwości decydowania o ich zastosowaniu lub niezastosowaniu. Co było jedną z przyczyn wstrzymania przez Służbę Więzienną kontroli osób za pomocą alkomatu przy wejściu do jednostki penitencjarnej.

Każdy funkcjonariusz posługujący się urządzeniami do kontroli powinien zostać zapoznany z instrukcją danego urządzenia, zasadami realizacji kontroli, odstępstwami oraz zasadami BHP. Niestety, systematycznie skracane szkolenia zawodowe oraz specjalistyczne nie sprzyjają przygotowaniu kadry do realizacji zadań.

Podział kompetencji i odpowiedzialności w stosowaniu urządzeń do kontroli:

• Funkcjonariusz i pracownik, jako użytkownik: eksploatacja bieżąca – dbanie o dobry stan urządzenia, czyszczenie w ramach bieżącej obsługi, wizualne sprawdzenie stanu przy każdorazowym użyciu oraz informowanie przełożonych w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w funkcjonowaniu lub widocznych uszkodzeń;
• Funkcjonariusz i pracownik, jako przełożony/kierownik ochrony: odpowiedzialność za prawidłowy dobór urządzeń do wykonywanych zadań, założenia konfiguracyjne i ustawienia urządzeń, kontrola prawidłowości ich wykorzystania, zapewnienie szkoleń użytkownikom;
• Funkcjonariusz i pracownik obsługi technicznej/administrator systemów: przeglądy kresowe, naprawy i wysyłka do serwisu, czyszczenie w ramach przeglądu okresowego w zakresie niemożliwym do zrealizowania przez użytkownika, konfiguracja i ustawienia urządzeń zgodnie z zaleceniami kierownika ochrony, realizacja szkoleń użytkowników.

Właściwie wyszkolony funkcjonariusz wyposażony jest w kompetencje i umiejętności niezbędne do skutecznej realizacji zadań. Z kolei brak wiedzy o zasadach działania, metodach detekcji, słabych i mocnych stronach urządzeń do kontroli, jest przyczyną udanych przemytów kontrabandy na teren zakładów karnych i związanych z nią innych zdarzeń. Mimo prób, w polskich więzieniach, nie udało się wdrożyć zasad ochrony dynamicznej. Wymaga to przede wszystkim zmiany relacji funkcjonariusz-osadzony. To w efekcie skutecznie realizowanej ochrony dynamicznej uzyskuje się zmniejszenie nadzoru i liczby kontroli, przy jednoczesnym zwiększeniu poziomu bezpieczeństwa jednostki penitencjarnej (zmniejszenie liczby zdarzeń).

kpt. mgr inż. Cezary Mecwaldowski
Wykładowca zakładu szkolenia ochronnego w Centralnym Ośrodku Szkolenia Służby Więziennej w Kulach.

¹ C. Mecwaldowski, R. Poklek, „Technika w ochronie dynamicznej obiektu na przykładzie systemu penitencjarnego”, OiB 2/2020
² Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2016 r. w sprawie sposobów ochrony jednostek organizacyjnych Służby Więziennej, § 67.
³ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2019 r. w sprawie szczegółowego trybu działań funkcjonariuszy Służby Więziennej podczas wykonywania czynności służbowych
⁴ C. Mecwaldowski, „Ręczne wykrywacze metali”, OMiI 3/2016
⁵ C. Mecwaldowski, „Bramkowe wykrywacze metali”, OMiI 2/2016
⁶ C. Mecwaldowski, „Kamery inspekcyjne”, OMiI 5/2016
⁷ C. Mecwaldowski, „Detektory telefonów komórkowych”, OMiI 3/2015
⁸ C. Mecwaldowski, „Detektory elektroniki NLJD”, OMiI 6/2016
⁹ Ustawa Prawo Atomowe z 29 listopada 2000 r.
¹⁰ C. Mecwaldowski, „Skanery XRay i MMW”, OMiI 4/2016
¹¹ Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2016 r. w sprawie sposobów ochrony jednostek organizacyjnych Służby Więziennej. § 41. Funkcjonariusz (…) pkt. 2 wyposażony w urządzenia mechaniczne lub elektroniczne ma obowiązek wykorzystywania ich do kontroli, o których mowa w § 67;

fShare

Tweet