Zasilacze do urządzeń przeciwpożarowych są wyrobami mającymi szerokie zastosowanie w instalacjach mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa obiektów budowlanych i ich użytkownikom. Stosowane są w instalacjach takich jak systemy sygnalizacji pożarowej (SSP), dźwiękowe systemy ostrzegawcze (DSO), systemy kontroli rozprzestrzeniania dymu i ciepła (SKRDiC) czy systemy sterowania oddzieleniami przeciwpożarowymi.
Wyroby te powinny spełniać odpowiednie wymagania zawarte m. in. w normach zharmonizowanych:
- EN 54-4:1997 + A1:2002 + A2:2006 Systemy sygnalizacji pożarowej – Część 4: Zasilacze,
- EN 12101-10:2005 + AC:2007 Systemy kontroli rozprzestrzeniania dymu i ciepła – Część 10: Zasilacze
co musi zostać potwierdzone odpowiednimi dokumentami. Szczegółowo te dokumenty oraz zasady wprowadzania tych wyrobów do obrotu i użytkowania zostały opisane w artykule pt. „Zasilacze stosowane w ochronie przeciwpożarowej – zasady wprowadzania do obrotu i użytkowania, podział zasilaczy” opublikowanym w numerze 5/2020 [1]. Dlatego ten artykuł nie będzie się do nich bezpośrednio odnosił.
Dokumenty wydawane przez Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpożarowej – Państwowy Instytut Badawczy identyfikują zarówno informacje dotyczące danych technicznych oraz wykazy właściwości użytkowych deklarowanych przez producenta i potwierdzonych badaniami w laboratorium akredytowanym. W niniejszym artykule zostaną opisane dane techniczne umieszczane na certyfikatach stałości właściwości użytkowych oraz świadectwach dopuszczenia.
Pierwszą cechą identyfikowaną na dokumentach (certyfikaty stałości właściwości użytkowych oraz świadectwa dopuszczenia) jest typ wyrobu. Identyfikuje on oznaczenie wyrobu będące cechą charakterystyczną z uwagi na możliwość umieszczenia na jednym dokumencie kilku typów zasilaczy należących do jednej rodziny. Często oznaczenia typu wyrobu pozwalają na rozpoznanie podstawowych cech wyrobu (wartości napięcia i natężenia itp.). Jednak tu Producent wyrobu ma pełną dowolność.
Kolejną cechą, którą można znaleźć w danych technicznych wyrobu jest rodzaj zasilania. Wyróżniamy tu dwa rodzaje: zasilanie elektryczne lub pneumatyczne (gdzie zasilacze pneumatyczne występują jedynie w systemach kontroli rozprzestrzeniania dymu i ciepła). Podział ten wynika z postanowień normy EN 12101-10. Oba te typy zasilaczy różnią się m.in. konstrukcją oraz działaniem jakie jest realizowane w wyniku zaniku zasilania podstawowego – zasilacze elektryczne przełączają źródło zasilania na alternatywne (inna sieć elektroenergetyczna dostarczająca zasilanie energią elektryczną, akumulatory dostarczające zasilanie energią elektryczną lub agregaty prądotwórcze dostarczające zasilanie energią elektryczną). Zasilacze pneumatyczne w wyniku zaniku zasilania podstawowego powodują przełączenie się na rezerwowe źródło zasilania mogące stanowić np. niezależną butlę go gazów (jednokrotnego lub wielokrotnego napełnienia) lub zbiornik ciśnieniowy na powietrze. 
Trzecią cechą identyfikowaną w certyfikatach oraz świadectwach dopuszczenia jest zakres temperatur pracy. Jest to również podział wynikający z przyporządkowania wyrobu do odpowiedniej klasy środowiskowej zdefiniowanej w normie zharmonizowanej EN 12101-10. Podział na klasy środowiskowe dotyczy tylko zasilaczy stosowanych w systemach kontroli rozprzestrzeniania dymu i ciepła (zasilacze stosowane w systemach sygnalizacji pożarowej identyfikowane są do zastosowania w stałych warunkach środowiskowych bez podziału klasowego). Podział wynikający ze wspomnianej wcześniej normy przedstawia tabela 1.
Kolejną cechą charakterystyczną opisywaną w danych technicznych wyrobu jest stopień ochrony obudowy. Parametr ten charakteryzuje się rozbieżnością pomiędzy obydwiema normami ponieważ norma dedykowana zasilaczom do SKRDiC identyfikuje inny stopień ochrony obudowy dla każdej z klas środowiskowych natomiast norma EN 54-4 określa wymagany stopień ochrony obudowy zawsze na poziomie IP30 gdzie pierwsza cyfra charakteryzuje ochronę przed wnikaniem ciał stałych natomiast druga cyfra charakteryzacje ochronę przed wnikaniem wody. Zależność pomiędzy klasą środowiskową a minimalnym stopniem ochrony obudowy IP (dla zasilaczy elektrycznych) przedstawia tabela 2.
Czwartą cechą charakterystyczną są rodzaje obudów oraz ich wymiary. Jest to parametr istotny z punktu widzenia projektowania systemu. Z uwagi na fakt, że dostęp osób postronnych do tego typu wyrobów powinien być ograniczony należy umieścić w wydzielonym i odpowiednio zabezpieczonym pomieszczeniu. Wymiary obudowy są parametrem o tyle pomocnym, że ich znajomość umożliwi odpowiednie umiejsconie zasilacza. W tym miejscu warto również nadmienić, że nie dopuszczalne jest stosowanie typoszeregu obudów, które nie były weryfikowane przez laboratorium. Wynika to między innymi z koniecznością potwierdzenia i zapewnienia odpowiedniego stopnia ochrony obudowy, który został omówiony powyżej.
Dalej dane techniczne opisują klasy wynikające z normy EN 12101-10:2005+AC:2007 funkcjonalną i środowiskową. Klasa środowiskowa określa warunki otoczenia w jakim może być stosowany dany zasilacz natomiast klasa funkcjonalna określa rodzaj systemów w jakich zasilacz może być stosowany. Zgodnie z powyższym identyfikowane są dwie klasy funkcjonalne, tj. klasa A określająca zasilacze do stosowania we wszystkich systemach oraz klasa B określająca zasilacze, które mogą być stosowane jedynie w systemach, które w przypadku zaniku zasilania podstawowego przechodzą w stan położenia pożarowego.
Ósmą i dziewiątą cechą identyfikowaną na dokumentach wydawanych przez jednostkę certyfikującą CNBOP-PIB są wyjściowe prądy obciążenia wyrażane w amperach [A]. Zgodnie z normą EN 12101-10:2005+AC:2007 definiuje się je jako:
- Imaxa – maksymalny prąd wyjściowy, w stanie dozorowania, który jest niezbędny przy aktywowaniu systemu kontroli rozprzestrzeniania dymu i ciepła;
- Imaxb – maksymalny krótkotrwały prąd wyjściowy, który jest niezbędny przy aktywowaniu systemu kontroli rozprzestrzeniania dymi i ciepła.
Natomiast norma EN 54-4 w załączniku A2:2006 powyższe charakterystyki definiuje jako:
- Imaxa – maksymalny znamionowy prąd wyjściowy, który może być dostarczany w sposób ciągły;
- Imaxb – maksymalny znamionowy prąd wyjściowy wyższy niż Imaxa , który może być dostarczany, gdy nie jest wymagane ładowanie z baterii.
Definicje w obydwu normach różnią się od siebie z uwagi na różnice w funkcjonowaniu obydwu systemów (tj. SSP i SKRDiC) i konieczność zapewnienia dostawy energii do celów indywidualnych dla danego systemu.
Kolejne cechy to zakres napięć wyjściowych zasilacza oraz napięcie zasilania podstawowego.
Pierwsza cecha przedstawia informację w jakim zakresie mieści się napięcie podawane na obwodach wyjściowych zasilacza urządzeń przeciwpożarowych. Druga natomiast prezentuje napięcie podstawowe jakie jest podawane do urządzenia z źródła zasilania.
W dalszej części tabeli danych technicznych możemy znaleźć informację na temat ilości wejść oraz maksymalnego poboru prądu z sieci. Maksymalny pobór prądu z sieci informuje, ile prądu pobiera zasilacz w trakcie użytkowania. Jest to przydatna informacja z punktu widzenia projektowania systemu oraz ewentualnych kosztów eksploatacji.
Dalsze informacje związane są z akumulatorami stanowiącymi zasilanie rezerwowe. Przede wszystkim identyfikowane są zastosowane rodzaje akumulatorów. Możemy tu wyróżnić akumulatory wykonane w różnych technologiach np. kwasowo-ołowiowe lub żelowe. Każdy z tych typów charakteryzuje się innymi parametrami fizykochemicznymi. Dokumenty certyfikacyjne identyfikują również maksymalną pojemność akumulatorów (wyrażoną w Ah) dla każdej z odmian zasilaczy objętych zakresem certyfikacji.
Kolejnymi cechami identyfikowanymi na dokumentach dotyczących zasilaczy jest maksymalny prąd ładowania akumulatorów. Parametr ten ma wpływ na żywotność akumulatorów. Nie może być podany prąd o zbyt dużym natężeniu ponieważ będzie to powodowało zbytnie przegrzewanie się akumulatorów co w konsekwencji może prowadzić do skrócenia żywotności oraz sprowadzić zagrożenie dla bezpieczeństwa (np. spowodowanie pożaru).
W dalszej części danych technicznych możemy znaleźć informacje dotyczące maksymalnej rezystancji baterii i podłączonych do niej elementów obwodu. Informacja ta jest istotna z uwagi na ocenę sprawności akumulatora. Monitorowanie zmian tego parametru pozwala na weryfikację sprawności akumulatora (nie jest to parametr krytyczny jednak daje pewien ogląd stanu). Rezystancja wewnętrzna akumulatora jest odwrotnie proporcjonalna do pojemności akumulatora co stanowi kolejną cechę charakterystyczną będącą identyfikowaną w dokumentach.
Dwiema ostatnimi ważnymi danymi umieszczanymi na certyfikatach są napięcie ładowania akumulatorów w trybie pracy buforowej oraz kompensacja temperaturowa napięcia w trybie pracy buforowej. Pierwszy z tych parametrów określa z jakim natężeniem musi być podawany prąd w trybie pracy buforowej tak aby nie dopuścić do przedwczesnego rozładowania się akumulatorów. Drugi z tych parametrów identyfikowany jest zerojedynkowo (tak lub nie). Dzięki niemu możemy się dowiedzieć czy zasilacz posiada możliwość wyrównania utraconej energii która zostaje wydzielona w postaci ciepła.
Podsumowując, na dokumentach wydawanych w ramach prowadzonych procesów certyfikacyjnych identyfikowanych jest wiele danych technicznych, które mogą okazać się pomocne dla wszystkich uczestników procesu zabezpieczania obiektu budowlanego – projektantów, instalatorów, konserwatorów oraz funkcjonariuszy wydziałów kontrolno-rozpoznawczych Państwowej Straży Pożarnej. Każda z tych osób weryfikuje wyrób i jego wykorzystanie w celu zmaksymalizowania skuteczności działania wyrobu w instalacji mającej na celu zapewnić bezpieczeństwo użytkownikom obiektu na wypadek wystąpienia jakiegokolwiek zagrożenia. Tak obszerne wykorzystanie dokumentów wydawanych przez Jednostki Certyfikujące wymaga skrupulatnej i bezstronnej weryfikacji danych technicznych i charakterystyk użytkowych w laboratorium podczas badań oraz całego procesu certyfikacji (włącznie z inspekcjami zakładów produkcyjnych).
Bibliografia:
1. Zasilacze stosowane w ochronie przeciwpożarowej – zasady wprowadzania do obrotu i użytkowania, S. Pergał, 2020 opublikowany w numerze 5/2020 czasopisma „Ochrona i bezpieczeństwo obiektów i biznesu”
2. Norma EN 54-4:1997+AC:1999+A1:2002+A2:2006 Systemy sygnalizacji pożarowej – Część 4: Zasilacze
3. Norma EN 12101-10:2005+AC:2007 Systemy kontroli rozprzestrzeniania dymu i ciepła – Część 10: Zasilacze
4. Standard CNBOP-PIB-BA07P:2015 „Badania laboratoryjne zasilaczy elektrycznych wg PN-EN 12101-10 i p. 12.2 załącznika do rozporządzenia MSWiA (Dz. U. 2007 Nr 143 poz. 1002, z późn. zm.)”
Szymon Pergał
CNBOP-PIB
